Τα προηγηθέντα γεγονότα.
Το Ανεξάρτητο Γραφείο του ΚΚΕ για τη Μακεδονία και την Θράκη, ή πιο απλά Μακεδονικό Γραφείο (ΜΓ), είχε υποστεί κατά την διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας πολλαπλά πλήγματα. Πλήγματα όμως που δεν είχαν καταφέρει να το διαλύσουν, με τελικό αποτέλεσμα οι περισσότερες από τις τοπικές οργανώσεις του ΚΚΕ να διατηρηθούν ανέπαφες στην περιοχή. Σημαντικό ρόλο στην διατήρηση των των κομματικών οργανώσεων έπαιξε και η ευτυχής σύμπτωση που της μη οργανωτικής επαφής του με την καθοδηγούμενη και ελεγχόμενη από την Ασφάλεια "Προσωρινή Διοίκηση" του ΚΚΕ.
Το ΚΚΕ στην Ανατολική Μακεδονία - με τη μεγάλη παράδοση του καπνεργατικού κινήματος του Μεσοπολέμου - κατείχε πολύ μεγάλη λαϊκή υποστήριξη και μια συμπαγή και ακλόνητη εκλογική βάση, γεγονός που φάνηκε και στις τελευταίες εκλογές του 1936, όπου το Παλλαϊκό Μέτωπο είχε κερδίσει πολύ υψηλά ποσοστά.
Το ΜΓ στην διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου έδινε εντολή στα μέλη του να παραμείνουν όσο μπορούν στα μετόπισθεν και να διατηρήσουν ζωντανές τις κομματικές οργανώσεις. Κατά τη στρατιωτική κατάρρευση, την άνοιξη του 1941, η ισχυρή κομματική οργάνωση της Δράμας, έδινε εντολή στα μέλη της να επιστρέψουν με τον οπλισμό τους από το Μέτωπο.
Για οργανωτικούς λόγους - μετά τη βουλγαρική εισβολή - το ΜΓ διαχωρίστηκε. Το ένα τμήμα παρέμεινε στην Θεσσαλονίκη, ενώ το άλλο είχε έδρα στην Ηλιοκώμη Σερρών στο Παγγαίο. Ο Απόστολος Τζανής ήταν γραμματέας του πρώτου τμήματος, ενώ ο Παρασκευάς Δράκος του δεύτερου. Σύνδεσμος μεταξύ των δύο τμημάτων ήταν ο Βασίλης Τσουκαλίδης.
Οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις άρχισαν να δημιουργούνται από το ΚΚΕ στην περιοχή του Στρυμόνα και στα όρη της Λεκάνης (Τσαλ Νταγ), ήδη από τον Μάιο του 1941.
Τον Ιούνιο του 1941 η ναζιστική Γερμανία επιτίθεται απρόκλητα στην ΕΣΣΔ. Ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μόσχας καλεί τους λαούς να υπερασπίσουν τη Σοβιετική Ένωση. Ο γραμματέας της Κομιντέρν, Γκεόργκι Δημητώφ κινητοποιεί τους κομμουνιστές να αναπτύξουν στις κατεχόμενες από τον Άξονα χώρες παρτιζάνικο κίνημα.
25 Ιουνίου 1941
Ομάς τριών κομμουνιστών από το Μητρούσι Σερρών, πάνοπλη, χτυπούν βουλγαρικό φυλάκιο του Στρυμόνα μεταξύ Μονοκκλησιάς και Κουμαριάς.
29 Ιουνίου
Η βουλγαρική Κρατική Ασφάλεια συλλαμβάνει τέσσερα μέλη του ΚΚΕ να μοιράζουν προκηρύξεις του ΜΓ, που καλούσαν τον λαό σε ένοπλη εξέγερση.
Ιούλιος 1941
Δολιοφθορές εναντίον του βουλγαρικού στρατού κατοχής. Ομάς κομμουνσιτών στην Ξάνθη καίει τα σιτηρά ππου προορίζονταν για τον Στρατό Κατοχής.
Από τις αρχές Σεπτεμβρίου αναπτύσσεται έντονη αντιστασιακή δραστηριότητα, η οποία κορυφώνεται με τα γεγονότα στην Δράμα στα τέλη του ίδιου μήνα.
Τι ακριβώς έγινε στην Δράμα στο τελευταίο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου του 1941; Υπήρξε μια πραγματικά ηρωική επανάσταση που συγκέντρωνε με τον καλύτερο τρόπο τις παραδόσεις των ελληνικών εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και των ευρωπαϊκών κομμουνιστικών εξεγέρσεων; Ή υπήρξε μια σκοτεινή συνεργασία των ελλήνων κομμουνιστών με τις Βουλγαρικές αρχές κατοχής, μία προβοκάτσια, ώστε να δοθεί το πρόσχημα για τον εξανδραποδισμό της ανατολικής Μακεδονίας και τον βίαιο εκβουλγαρισμό της ; Εκδοχή που υποστήριζαν και υποστηρίζουν ακόμα οι αντιδραστικοί κύκλοι της σκληροπυρηνικής Δεξιάς ;
Ας βγάλει ο αναγνώστης τα συμπεράσματα μόνος του.
Οι εκτιμήσεις του Κ. Κωνσταντάρα.
Ο παλιός μόνιμος και αντιφασίστας αξιωματικός Κ. Κωνσταντάρας, από τους διοικητές μονάδων του ΕΛΑΣ στην Ανατολική Μακεδονία - Θράκη, δίνει τις παρακάτω εκτιμήσεις για τα γεγονότα της Δράμας, βασισμένες σε επιτόπια προσεκτική έρευνα, όπως τις διατυπώνει στο βιβλίο του «Αγώνες και Διωγμοί», σελ. 43-45.
« Η επαναστατική εκδήλωση της 29ης Σεπτεμβρίου 1941, προετοιμάστηκε με θάρρος και φανατισμό από τότε που παραχωρήθηκε η Ανατολική Μακεδονία στους Βουλγάρους και ιδιαίτερα μετά την επίθεση των Γερμανών εναντίον της Ρωσίας.
Σε πολλά χωριά είχαν συγκροτηθή ομάδες, που τον οπλισμό τους τον είχαν αποκρύψει σε κατάλληλα μέρη για να τον χρησιμοποιήσουν όταν θα δινόταν το σύνθημα για δράσι.
Κυρίως όμως οι κομμουνισταί της Δράμας με επικεφαλής τον γραμματέα Αλέκο, ανέπτυξαν πολύ μεγάλη δραστηριότητα. Έβαλαν πιστούς στο κόμμα ανθρώπους να συλλέξουν οπλισμό από τον απορριφθέντα μετά τη συνθηκολόγηση από τους στρατιώτες μας. Έστειλαν και πήραν πολυβόλα από τα εγκαταλειμμένα οχυρά και κατόπιν συγκρότησαν μόνιμο ένοπλο τμήμα 70 περίπου ανδρών, που εγκατέστησαν στο βορειοδυτικό Τσαλ-Νταγ και είναι μαζί με τα τμήματα «Οδυσσέας Ανδρούτσος» περιοχής Νιγρίτας και «Αθανάσιος Διάκος» περιοχής Κιλκίς, τα πρώτα οργανωμένα προελασίτικα τμήματα πού συγκροτήθηκαν από κομμουνιστάς.
Αρχηγός του τμήματος ανέλαβε o Χρήστος Αμανατίδης από το Μαυρόβατο Δράμας και ως σύνδεσμος τμήματος και οργανώσεως χρησιμοποιήθηκε ο νεαρός Θ. Μάλιος από το Δοξάτο.
Φαίνεται ότι οι οδηγίες που έδωσε το Μακεδονικό γραφείο για την προετοιμασία ανταρτικής δράσεως παρεξηγήθηκαν και ξεπεράστηκαν κατά πολύ απ' το ζήλο της Δράμας, αλλιώς δεν εξηγείται πώς έσπευσε να σταματήση την επαναστατική εκδήλωση, στέλνοντας δυο στελέχη του, όταν έμαθε είτε από έκθεση της ίδιας τής Δράμας, είτε από ειδοποίηση γειτονικού γραφείου, την προετοιμασθείσα εξέγερση.
Και οι μεν απεσταλμένοι του Μ.Γ. δεν πρόλαβαν και όταν προσπάθησαν απ’ το Παγγαίο να επιστρέψουν στη Θεσσαλονίκη δια του Στρυμόνος, θανατώθηκαν από τους Βουλγάρους, τα δε κομματικά στελέχη της Δράμας δεν κατόρθωσαν να συγκρατήσουν τον αυταρχικό Αλέκο, ο όποιος θεώρησε κατάλληλη τη στιγμή να εξεγείρη τους πληθυσμούς σε επανάσταση και να κατάλυση τη Βουλγαρική κυριαρχία.
Είχε κυκλοφορήσει τότε η είδηση ότι έγινε επανάσταση στο εσωτερικό της Βουλγαρίας και ότι σε περίπτωση Ελληνικής εξεγέρσεως, θα στασίαζε και ο Βουλγαρικός στρατός κατοχής.
Κυκλοφόρησε μετά ότι αυτές οι διαδόσεις ρίχτηκαν απ’ την Οχράνα για να παρασύρουν τους κομμουνιστάς στην επανάσταση ;
Η έρευνα πού έκανα με έπεισε ότι η εκδοχή αυτή στηρίζεται στην πλάνη περί «προβοκάτσιας».
Είδα χωρικούς που διάβασαν προκηρύξεις των επαναστατών και άλλους που τους άκουσαν με τ' αυτιά τους να λένε ότι θα βοηθήσουν την επανάσταση ρωσικά αεροπλάνα, ότι ή Θεσσαλονίκη καταλήφθηκε από τους Άγγλους και άλλα σχετικά.
Τα έλεγαν αυτά οι επαναστάτες για να παρασύρουν περισσότερους πατριώτες στην εξέγερση, άλλα και τα πίστευαν οι ίδιοι, γιατί από άγνοια του συσχετισμού των δυνάμεων και από τυφλή ιδεολογική πίστη, ανέμεναν γρήγορη τη νίκη του «Κόκκινου Στρατού», κομουνιστική εξέγερση μέσα στη Βουλγαρία και στάση των «φαντάρων» του στρατού κατοχής.
Με εντολή του Γραφείου της Δράμας, ένοπλες δυνάμεις μπήκαν το πρωί της Δευτέρας 29 Σεπτεμβρίου σε πολλά χωριά και χτύπησαν τους Βουλγάρους προέδρους και χωροφύλακες, ενώ άλλοι εντεταλμένοι έκαμαν σαμποτάζ.
Στο Δοξάτο ένοπλοι κύκλωσαν απ' τη νύχτα τη μικρή πόλη, σκότωσαν τους Βουλγάρους χωροφύλακες κι έβαλαν φωτιά στον αστυνομικό σταθμό.
Στα Κουδούνια πήγαν ένοπλοι απ' τη Ραβίκκα και σκότωσαν το Βούλγαρο δήμαρχο.
Στα Κίργια σκότωσαν και το Δήμαρχο και τους χωροφύλακες.
Στην Δράμα ό Σαμψών Θεοδόσιος Καντίρης, που βρίσκεται σήμερα σε ανατολική χώρα, πήρε εντολή και έβαλε φωτιά στο εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού Χατζοπούλου.
Παρόμοια επαναστατική δράση έγινε και σε άλλα χωριά, ενώ ένοπλες ομάδες εμφανίστηκαν σε πολλά μέρη.
Οι Βούλγαροι αφού απέσυραν δημάρχους, υπαλλήλους, χωροφύλακες ακόμα και από χωριά ευρισκόμενα έξω από το νομό Δράμας, για να τους προφυλάξουν, κινήθηκαν κατόπιν με μεγάλες δυνάμεις στρατού εναντίον των επαναστατών, τους οποίους εν τω μεταξύ ακολούθησαν πολλοί κάτοικοι των προσβληθέντων χωριών, ένοπλοι και άοπλοι, στις ορεινές περιοχές. Στο βορειοδυτικό Τσαλ-Νταγ συγκεντρώθηκαν περίπου 800 ένοπλοι και ανέλαβε την αρχηγία ο ίδιος ο γραμματέας της Δράμας με υπαρχηγό τον Παστουρματζή.
Πολλοί επίσης ανέβηκαν στα βουνά τής Δράμας, της Ζίχνας και στο Παγγαίο.
Μάχες δόθηκαν στο βορειοδυτικό Τσαλ-Νταγ και στο Μοναστήρι Εικοσιφίνισσας στο Παγγαίο. Οι μεμονωμένοι ηρωισμοί αγωνιστών που έπεσαν μαχόμενοι με φανατισμό πάνω στα πολυβόλα τους, δεν μπόρεσαν να αντισταθμίσουν την έλλειψη οργανωτικής συγκροτήσεως των επαναστατών, οι οποίοι σκορπίζονταν όταν άρχιζαν οι μάχες και μαζεύονταν πάλι σε μπουλούκια, για να ξαναπέσουν στα φονικά βουλγαρικά πυρά. Την εικόνα αυτή τής μάχης στα υψώματα ανατολικά της Δεμιρτζόγιαννης μου την έδωσαν αντάρτες το 1944, οι όποιοι και μου έλεγαν ότι αν ήταν οργανωμένα εκείνα τα παλικάρια σε διμοιρίες, λόχους, τάγματα και είχαν επικεφαλής τους έμπειρους αξιωματικούς του ΕΛΑΣ, με τον οπλισμό και τα πυρομαχικά που διέθεταν και με τη φανατισμένη ανδρεία των κομμουνιστών, θα έδιναν γερό μάθημα στους Βουλγάρους και δεν θα διαλύονταν. Στον αρχηγό του κινήματος υπέδειξαν την κατάτμηση σε μικρά τμήματα και την διαφυγή σε άλλες ορεινές περιοχές, αλλά δεν δέχτηκε.
Έτσι διευκόλυνε με την ακαμψία του και τη στρατιωτική απειρία του το έργο των Βουλγάρων που κατόρθωσαν μέσα σε λίγες μέρες να διαλύσουν και να εξοντώσουν τους περισσότερους ενόπλους του.
Κυνηγημένοι από παντού οι επαναστάτες, έκτος εκείνων που τράβηξαν κατ’ ευθείαν για το Στρυμόνα, οι περισσότεροι συγκεντρώθηκαν στη βόρεια πλευρά του Παγγαίου, όπου βρίσκονταν και πολλοί ένοπλοι και άοπλοι από τα κοντινά χωριά.
Όπως μου αφηγήθηκε ο Φώτης Σώφλος από τη Νικήσιανη, που ήταν μεταξύ των συγκεντρωθέντων και εκ των πρώτων ανταρτών κατόπιν στο Παγγαίο, συγκεντρώθηκαν στο Παγγαίο περίπου 5 χιλιάδες και κατέλαβαν όλη την περιοχή γύρω από το Μοναστήρι. Επικεφαλής εδώ ήταν ο παλαιός κομμουνιστής, ο γέρο-Σπάρτακος, αυτός πού δολοφονήθηκε, αργότερα στοΤσαλ-Νταγ από τους εθνικιστές μαζί με άλλους 17 ελασίτες και τα κεφάλια τους παραδόθηκαν στους Βουλγάρους αντί 700 χιλ. λέβα. Οι Βούλγαροι χτύπησαν τους επαναστάτες στο Μοναστήρι μόνον με 4 τάγματα.
Η μάχη άρχισε το πρωί και κράτησε μέχρι τις 2 το απόγευμα. Αν και είχαν πολλά πολυβόλα Χότσκις, όταν ήρθαν 4 αεροπλάνα και βομβάρδισαν τις θέσεις τους, οι επαναστάτες διασκορπίστηκαν και τράβηξαν προς τη δυτική πλευρά του βουνού πού κατεβαίνει μέχρι κοντά στο Στρυμόνα. Έδωσαν μάχες στο Σέμαλτ και στη Νέα Φυλή προς βουλγαρικά τμήματα και κατόπιν στον ποταμό, τον οποίο άλλοι πέρασαν και άλλοι όχι κι αναγκάστηκαν να γυρίσουν στο Παγγαίο, ενώ o Στρυμόνας γέμισε πτώματα από πνιγμένους και σκοτωμένους.
Κοντά στο ποταμό πιάστηκαν κατόπιν προδοσίας κι εκτελέστηκαν πολλά στελέχη, όπως ο Τζανής Απόστολος, από τα ικανότερα στελέχη της Μακεδονίας, ο Μπάρμπας Παρασκευάς γραμματέας του Γραφείου Μακεδονίας-Θράκης, οι Ματζαράκηδες μέλη του Γραφείου Περιοχής και άλλοι, στις 6 Οκτωβρίου 1941 έξω από την Προβίστα.
Στην πορεία του προς το Στρυμόνα σκοτώθηκε και ο αρχηγός του κινήματος Αλέκος, μαζί με τον Πέτρο Αμανατίδη, την Καλτσίδου και τον Πέτρο Τσαγκάρη».
Το Ανεξάρτητο Γραφείο του ΚΚΕ για τη Μακεδονία και την Θράκη, ή πιο απλά Μακεδονικό Γραφείο (ΜΓ), είχε υποστεί κατά την διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας πολλαπλά πλήγματα. Πλήγματα όμως που δεν είχαν καταφέρει να το διαλύσουν, με τελικό αποτέλεσμα οι περισσότερες από τις τοπικές οργανώσεις του ΚΚΕ να διατηρηθούν ανέπαφες στην περιοχή. Σημαντικό ρόλο στην διατήρηση των των κομματικών οργανώσεων έπαιξε και η ευτυχής σύμπτωση που της μη οργανωτικής επαφής του με την καθοδηγούμενη και ελεγχόμενη από την Ασφάλεια "Προσωρινή Διοίκηση" του ΚΚΕ.
Το ΚΚΕ στην Ανατολική Μακεδονία - με τη μεγάλη παράδοση του καπνεργατικού κινήματος του Μεσοπολέμου - κατείχε πολύ μεγάλη λαϊκή υποστήριξη και μια συμπαγή και ακλόνητη εκλογική βάση, γεγονός που φάνηκε και στις τελευταίες εκλογές του 1936, όπου το Παλλαϊκό Μέτωπο είχε κερδίσει πολύ υψηλά ποσοστά.
Το ΜΓ στην διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου έδινε εντολή στα μέλη του να παραμείνουν όσο μπορούν στα μετόπισθεν και να διατηρήσουν ζωντανές τις κομματικές οργανώσεις. Κατά τη στρατιωτική κατάρρευση, την άνοιξη του 1941, η ισχυρή κομματική οργάνωση της Δράμας, έδινε εντολή στα μέλη της να επιστρέψουν με τον οπλισμό τους από το Μέτωπο.
Για οργανωτικούς λόγους - μετά τη βουλγαρική εισβολή - το ΜΓ διαχωρίστηκε. Το ένα τμήμα παρέμεινε στην Θεσσαλονίκη, ενώ το άλλο είχε έδρα στην Ηλιοκώμη Σερρών στο Παγγαίο. Ο Απόστολος Τζανής ήταν γραμματέας του πρώτου τμήματος, ενώ ο Παρασκευάς Δράκος του δεύτερου. Σύνδεσμος μεταξύ των δύο τμημάτων ήταν ο Βασίλης Τσουκαλίδης.
Οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις άρχισαν να δημιουργούνται από το ΚΚΕ στην περιοχή του Στρυμόνα και στα όρη της Λεκάνης (Τσαλ Νταγ), ήδη από τον Μάιο του 1941.
Τον Ιούνιο του 1941 η ναζιστική Γερμανία επιτίθεται απρόκλητα στην ΕΣΣΔ. Ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μόσχας καλεί τους λαούς να υπερασπίσουν τη Σοβιετική Ένωση. Ο γραμματέας της Κομιντέρν, Γκεόργκι Δημητώφ κινητοποιεί τους κομμουνιστές να αναπτύξουν στις κατεχόμενες από τον Άξονα χώρες παρτιζάνικο κίνημα.
25 Ιουνίου 1941
Ομάς τριών κομμουνιστών από το Μητρούσι Σερρών, πάνοπλη, χτυπούν βουλγαρικό φυλάκιο του Στρυμόνα μεταξύ Μονοκκλησιάς και Κουμαριάς.
29 Ιουνίου
Η βουλγαρική Κρατική Ασφάλεια συλλαμβάνει τέσσερα μέλη του ΚΚΕ να μοιράζουν προκηρύξεις του ΜΓ, που καλούσαν τον λαό σε ένοπλη εξέγερση.
Ιούλιος 1941
Δολιοφθορές εναντίον του βουλγαρικού στρατού κατοχής. Ομάς κομμουνσιτών στην Ξάνθη καίει τα σιτηρά ππου προορίζονταν για τον Στρατό Κατοχής.
Από τις αρχές Σεπτεμβρίου αναπτύσσεται έντονη αντιστασιακή δραστηριότητα, η οποία κορυφώνεται με τα γεγονότα στην Δράμα στα τέλη του ίδιου μήνα.
Τι ακριβώς έγινε στην Δράμα στο τελευταίο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου του 1941; Υπήρξε μια πραγματικά ηρωική επανάσταση που συγκέντρωνε με τον καλύτερο τρόπο τις παραδόσεις των ελληνικών εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και των ευρωπαϊκών κομμουνιστικών εξεγέρσεων; Ή υπήρξε μια σκοτεινή συνεργασία των ελλήνων κομμουνιστών με τις Βουλγαρικές αρχές κατοχής, μία προβοκάτσια, ώστε να δοθεί το πρόσχημα για τον εξανδραποδισμό της ανατολικής Μακεδονίας και τον βίαιο εκβουλγαρισμό της ; Εκδοχή που υποστήριζαν και υποστηρίζουν ακόμα οι αντιδραστικοί κύκλοι της σκληροπυρηνικής Δεξιάς ;
Ας βγάλει ο αναγνώστης τα συμπεράσματα μόνος του.
Οι εκτιμήσεις του Κ. Κωνσταντάρα.
Ο παλιός μόνιμος και αντιφασίστας αξιωματικός Κ. Κωνσταντάρας, από τους διοικητές μονάδων του ΕΛΑΣ στην Ανατολική Μακεδονία - Θράκη, δίνει τις παρακάτω εκτιμήσεις για τα γεγονότα της Δράμας, βασισμένες σε επιτόπια προσεκτική έρευνα, όπως τις διατυπώνει στο βιβλίο του «Αγώνες και Διωγμοί», σελ. 43-45.
« Η επαναστατική εκδήλωση της 29ης Σεπτεμβρίου 1941, προετοιμάστηκε με θάρρος και φανατισμό από τότε που παραχωρήθηκε η Ανατολική Μακεδονία στους Βουλγάρους και ιδιαίτερα μετά την επίθεση των Γερμανών εναντίον της Ρωσίας.
Σε πολλά χωριά είχαν συγκροτηθή ομάδες, που τον οπλισμό τους τον είχαν αποκρύψει σε κατάλληλα μέρη για να τον χρησιμοποιήσουν όταν θα δινόταν το σύνθημα για δράσι.
Κυρίως όμως οι κομμουνισταί της Δράμας με επικεφαλής τον γραμματέα Αλέκο, ανέπτυξαν πολύ μεγάλη δραστηριότητα. Έβαλαν πιστούς στο κόμμα ανθρώπους να συλλέξουν οπλισμό από τον απορριφθέντα μετά τη συνθηκολόγηση από τους στρατιώτες μας. Έστειλαν και πήραν πολυβόλα από τα εγκαταλειμμένα οχυρά και κατόπιν συγκρότησαν μόνιμο ένοπλο τμήμα 70 περίπου ανδρών, που εγκατέστησαν στο βορειοδυτικό Τσαλ-Νταγ και είναι μαζί με τα τμήματα «Οδυσσέας Ανδρούτσος» περιοχής Νιγρίτας και «Αθανάσιος Διάκος» περιοχής Κιλκίς, τα πρώτα οργανωμένα προελασίτικα τμήματα πού συγκροτήθηκαν από κομμουνιστάς.
Αρχηγός του τμήματος ανέλαβε o Χρήστος Αμανατίδης από το Μαυρόβατο Δράμας και ως σύνδεσμος τμήματος και οργανώσεως χρησιμοποιήθηκε ο νεαρός Θ. Μάλιος από το Δοξάτο.
Φαίνεται ότι οι οδηγίες που έδωσε το Μακεδονικό γραφείο για την προετοιμασία ανταρτικής δράσεως παρεξηγήθηκαν και ξεπεράστηκαν κατά πολύ απ' το ζήλο της Δράμας, αλλιώς δεν εξηγείται πώς έσπευσε να σταματήση την επαναστατική εκδήλωση, στέλνοντας δυο στελέχη του, όταν έμαθε είτε από έκθεση της ίδιας τής Δράμας, είτε από ειδοποίηση γειτονικού γραφείου, την προετοιμασθείσα εξέγερση.
Και οι μεν απεσταλμένοι του Μ.Γ. δεν πρόλαβαν και όταν προσπάθησαν απ’ το Παγγαίο να επιστρέψουν στη Θεσσαλονίκη δια του Στρυμόνος, θανατώθηκαν από τους Βουλγάρους, τα δε κομματικά στελέχη της Δράμας δεν κατόρθωσαν να συγκρατήσουν τον αυταρχικό Αλέκο, ο όποιος θεώρησε κατάλληλη τη στιγμή να εξεγείρη τους πληθυσμούς σε επανάσταση και να κατάλυση τη Βουλγαρική κυριαρχία.
Είχε κυκλοφορήσει τότε η είδηση ότι έγινε επανάσταση στο εσωτερικό της Βουλγαρίας και ότι σε περίπτωση Ελληνικής εξεγέρσεως, θα στασίαζε και ο Βουλγαρικός στρατός κατοχής.
Κυκλοφόρησε μετά ότι αυτές οι διαδόσεις ρίχτηκαν απ’ την Οχράνα για να παρασύρουν τους κομμουνιστάς στην επανάσταση ;
Η έρευνα πού έκανα με έπεισε ότι η εκδοχή αυτή στηρίζεται στην πλάνη περί «προβοκάτσιας».
Είδα χωρικούς που διάβασαν προκηρύξεις των επαναστατών και άλλους που τους άκουσαν με τ' αυτιά τους να λένε ότι θα βοηθήσουν την επανάσταση ρωσικά αεροπλάνα, ότι ή Θεσσαλονίκη καταλήφθηκε από τους Άγγλους και άλλα σχετικά.
Τα έλεγαν αυτά οι επαναστάτες για να παρασύρουν περισσότερους πατριώτες στην εξέγερση, άλλα και τα πίστευαν οι ίδιοι, γιατί από άγνοια του συσχετισμού των δυνάμεων και από τυφλή ιδεολογική πίστη, ανέμεναν γρήγορη τη νίκη του «Κόκκινου Στρατού», κομουνιστική εξέγερση μέσα στη Βουλγαρία και στάση των «φαντάρων» του στρατού κατοχής.
Με εντολή του Γραφείου της Δράμας, ένοπλες δυνάμεις μπήκαν το πρωί της Δευτέρας 29 Σεπτεμβρίου σε πολλά χωριά και χτύπησαν τους Βουλγάρους προέδρους και χωροφύλακες, ενώ άλλοι εντεταλμένοι έκαμαν σαμποτάζ.
Στο Δοξάτο ένοπλοι κύκλωσαν απ' τη νύχτα τη μικρή πόλη, σκότωσαν τους Βουλγάρους χωροφύλακες κι έβαλαν φωτιά στον αστυνομικό σταθμό.
Στα Κουδούνια πήγαν ένοπλοι απ' τη Ραβίκκα και σκότωσαν το Βούλγαρο δήμαρχο.
Στα Κίργια σκότωσαν και το Δήμαρχο και τους χωροφύλακες.
Στην Δράμα ό Σαμψών Θεοδόσιος Καντίρης, που βρίσκεται σήμερα σε ανατολική χώρα, πήρε εντολή και έβαλε φωτιά στο εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού Χατζοπούλου.
Παρόμοια επαναστατική δράση έγινε και σε άλλα χωριά, ενώ ένοπλες ομάδες εμφανίστηκαν σε πολλά μέρη.
Οι Βούλγαροι αφού απέσυραν δημάρχους, υπαλλήλους, χωροφύλακες ακόμα και από χωριά ευρισκόμενα έξω από το νομό Δράμας, για να τους προφυλάξουν, κινήθηκαν κατόπιν με μεγάλες δυνάμεις στρατού εναντίον των επαναστατών, τους οποίους εν τω μεταξύ ακολούθησαν πολλοί κάτοικοι των προσβληθέντων χωριών, ένοπλοι και άοπλοι, στις ορεινές περιοχές. Στο βορειοδυτικό Τσαλ-Νταγ συγκεντρώθηκαν περίπου 800 ένοπλοι και ανέλαβε την αρχηγία ο ίδιος ο γραμματέας της Δράμας με υπαρχηγό τον Παστουρματζή.
Πολλοί επίσης ανέβηκαν στα βουνά τής Δράμας, της Ζίχνας και στο Παγγαίο.
Μάχες δόθηκαν στο βορειοδυτικό Τσαλ-Νταγ και στο Μοναστήρι Εικοσιφίνισσας στο Παγγαίο. Οι μεμονωμένοι ηρωισμοί αγωνιστών που έπεσαν μαχόμενοι με φανατισμό πάνω στα πολυβόλα τους, δεν μπόρεσαν να αντισταθμίσουν την έλλειψη οργανωτικής συγκροτήσεως των επαναστατών, οι οποίοι σκορπίζονταν όταν άρχιζαν οι μάχες και μαζεύονταν πάλι σε μπουλούκια, για να ξαναπέσουν στα φονικά βουλγαρικά πυρά. Την εικόνα αυτή τής μάχης στα υψώματα ανατολικά της Δεμιρτζόγιαννης μου την έδωσαν αντάρτες το 1944, οι όποιοι και μου έλεγαν ότι αν ήταν οργανωμένα εκείνα τα παλικάρια σε διμοιρίες, λόχους, τάγματα και είχαν επικεφαλής τους έμπειρους αξιωματικούς του ΕΛΑΣ, με τον οπλισμό και τα πυρομαχικά που διέθεταν και με τη φανατισμένη ανδρεία των κομμουνιστών, θα έδιναν γερό μάθημα στους Βουλγάρους και δεν θα διαλύονταν. Στον αρχηγό του κινήματος υπέδειξαν την κατάτμηση σε μικρά τμήματα και την διαφυγή σε άλλες ορεινές περιοχές, αλλά δεν δέχτηκε.
Έτσι διευκόλυνε με την ακαμψία του και τη στρατιωτική απειρία του το έργο των Βουλγάρων που κατόρθωσαν μέσα σε λίγες μέρες να διαλύσουν και να εξοντώσουν τους περισσότερους ενόπλους του.
Κυνηγημένοι από παντού οι επαναστάτες, έκτος εκείνων που τράβηξαν κατ’ ευθείαν για το Στρυμόνα, οι περισσότεροι συγκεντρώθηκαν στη βόρεια πλευρά του Παγγαίου, όπου βρίσκονταν και πολλοί ένοπλοι και άοπλοι από τα κοντινά χωριά.
Όπως μου αφηγήθηκε ο Φώτης Σώφλος από τη Νικήσιανη, που ήταν μεταξύ των συγκεντρωθέντων και εκ των πρώτων ανταρτών κατόπιν στο Παγγαίο, συγκεντρώθηκαν στο Παγγαίο περίπου 5 χιλιάδες και κατέλαβαν όλη την περιοχή γύρω από το Μοναστήρι. Επικεφαλής εδώ ήταν ο παλαιός κομμουνιστής, ο γέρο-Σπάρτακος, αυτός πού δολοφονήθηκε, αργότερα στοΤσαλ-Νταγ από τους εθνικιστές μαζί με άλλους 17 ελασίτες και τα κεφάλια τους παραδόθηκαν στους Βουλγάρους αντί 700 χιλ. λέβα. Οι Βούλγαροι χτύπησαν τους επαναστάτες στο Μοναστήρι μόνον με 4 τάγματα.
Η μάχη άρχισε το πρωί και κράτησε μέχρι τις 2 το απόγευμα. Αν και είχαν πολλά πολυβόλα Χότσκις, όταν ήρθαν 4 αεροπλάνα και βομβάρδισαν τις θέσεις τους, οι επαναστάτες διασκορπίστηκαν και τράβηξαν προς τη δυτική πλευρά του βουνού πού κατεβαίνει μέχρι κοντά στο Στρυμόνα. Έδωσαν μάχες στο Σέμαλτ και στη Νέα Φυλή προς βουλγαρικά τμήματα και κατόπιν στον ποταμό, τον οποίο άλλοι πέρασαν και άλλοι όχι κι αναγκάστηκαν να γυρίσουν στο Παγγαίο, ενώ o Στρυμόνας γέμισε πτώματα από πνιγμένους και σκοτωμένους.
Κοντά στο ποταμό πιάστηκαν κατόπιν προδοσίας κι εκτελέστηκαν πολλά στελέχη, όπως ο Τζανής Απόστολος, από τα ικανότερα στελέχη της Μακεδονίας, ο Μπάρμπας Παρασκευάς γραμματέας του Γραφείου Μακεδονίας-Θράκης, οι Ματζαράκηδες μέλη του Γραφείου Περιοχής και άλλοι, στις 6 Οκτωβρίου 1941 έξω από την Προβίστα.
Στην πορεία του προς το Στρυμόνα σκοτώθηκε και ο αρχηγός του κινήματος Αλέκος, μαζί με τον Πέτρο Αμανατίδη, την Καλτσίδου και τον Πέτρο Τσαγκάρη».
Γιατί δεν υπήρχε προβοκάτσια
Η μελέτη των γεγονότων δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι η εξέγερση της Δράμας ήταν μια αυθόρμητη επαναστατική κίνηση, πρόωρη και μάλλον ανοργάνωτη, συνηθισμένη στην παγκόσμια ιστορία των επαναστάσεων.
Παρ' όλα αυτά η επίσημη μετεμφυλιοπολεμική Ιστορία της Ελλάδας και στα πλαίσια της υποστήριξης του λεγόμενου "σλαβικού κινδύνου" και των επικινδύνων "εαμοβουλγάρων", προσπάθησε μέσω μιας θεωρίας συνωμοσίας, να μας δώσει την δική της εκδοχή σε αυτή την εξέγερση. Την εκδοχή της συνεργασίας ΚΚΕ και Βουλγάρων για το ξέσπασμα της επανάστασης, ώστε να δοθεί η ευκαιρία στις βουλγαρικές αρχές να αφελληνίσουν μία για πάντα την Ανατολική Μακεδονία.
Η συγκεκριμένη εκδοχή της προβοκάτσιας έγινε πιστευτή από πολλούς και υπακούει σε μια αστυνομική αντίληψη και ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων.
Εύκολα η θεωρία αυτή αποδεικνύεται σαθρή.
Τα γεγονότα την διαψεύδουν.
1. Οι στόχοι των επαναστατών εξ αρχής δεν ήταν ενάντια στο Βουλγαρικό Στρατό, αλλά ενάντια στις αρχές της φασιστικής εξουσίας της Βουλγαρίας. Αστυνομικά τμήματα, δημαρχεία, εκπρόσωποι των κρατικών θεσμών του Βόρη. Οι Έλληνες κομμουνιστές πίστευαν ότι οι Βούλγαροι στρατιώτες, οι "φαντάροι", τα ταξικά τους αδέλφια θα συντάσσονταν μαζί τους σε αυτήν την εξέγερση. Και το πίστευαν μέχρι τέλος.
2. Οι Βούλγαροι όπως φαίνεται από τα αρχεία τους, είχαν πλήρη άγνοια για την ηγεσία και τους οργανωτές της εξέγερσης. Πίστευαν (και όπως φαίνεται ακόμα και σήμερα πιστεύουν), ότι ο αρχηγός της Επανάστασης στην Δράμα. ήταν κάποιος Γιάννης Κρόκος, πρόσωπο ανύπαρκτο. Ο "Αλέκος", ο ηγέτης της εξέγερσης ήταν ο παλαίμαχος κομμουνιστής Παντελής Χαμαλίδης.
3. Οι βουλγαρικές απώλειες τόσο ποιοτικά, όσο και ποσοτικά δεν ήταν ευκαταφρόνητες.
Ας δούμε τι γράφει ο Δημήτρης Πασχαλίδης για την θεωρία της συνωμοσίας στο βιβλίο που έγραψε μαζί με τον Τάσο Χατζηαναστασίου για τα γεγονότα :
Οι άμεσες, ωστόσο, τραγικές εντυπώσεις και η καταρράκωση του ελληνικού πληθυσμού από τις ομαδικές εκτελέσεις, τις συλλήψεις και γενικότερα τις βιαιοπραγίες σε βάρος του, διαμόρφωσαν τελικά το κατάλληλο έδαφος για την επικράτηση της άποψης ότι τα γεγονότα της Δράμας ήταν σκηνοθετημένα. Έτσι, οι αντικομουνιστές συγγραφείς βρήκαν γόνιμο έδαφος για να αναδείξουν άλλη μία πλευρά της «κομμουνιστικής προδοσίας» και της σύνδεσης της με τον «από βορρά σλαβικό κίνδυνο».
Μέσα σ' αυτό το κλίμα, ο εισηγητής της άποψης αυτής, ο Χρυσοχόου, χαλκεύει μία θεωρία για τον τρόπο με τον οποίο σκηνοθετήθηκαν τα γεγονότα από τους Βούλγαρους. Παραθέτει μάλιστα και λεπτομέρειες για το τι διαμείφθηκε στις μυστικές συσκέψεις των βουλγαρικών αρχών οι οποίες «σχεδίασαν τα γεγονότα», χωρίς βεβαίως να αναφέρει τις πηγές του. Ωστόσο, είμαστε σε θέση σήμερα - με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία - να ανασκευάσουμε την κατασκευασμένη θεωρία του Χρυσοχόου, αν όχι και την άποψη της σκηνοθεσίας των γεγονότων συνολικά. Συγκεκριμένα ο Χρυσοχόου γράφει:
Εν Δράμα η πρώτη σύσκεψις εγένετο εν τω νομαρχιακά) καταστήματι την 15ην Αυγούστου 1941.
[...] Κατά ταύτην απεφασίσθη όπως έμπιστοι στρατιωτικοί και διοικητικοί υπάλληλοι και ιδιώται επί τούτω οριζόμενοι, έλθωσι εις επαφήν με Έλληνας κομμουνιστάς, ους να πείσωσι όπως από κοινού εκδηλώσωσι επαναστατικόν κίνημα προς εγκαθίδρυσιν βαλκανικής κομμουνιστικής συνομοσπονδίας. [...]
Από μία έκθεση, ωστόσο, με ημερομηνία 22 Αυγούστου 1941, του πρώην δημάρχου Δράμας (και τέως Προσοτσάνης) Αθανασίου Τριανταφυλλίδη προς την κυβέρνηση της Αθήνας, η οποία στάλθηκε πρώτα στη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας, παίρνουμε πληροφορίες για την εν λόγω σύσκεψη αλλά και για το πραγματικό περιεχόμενο της. Στην έκθεση αυτή αναφέρεται πως πράγματι έλαβε χώρα σύσκεψη των βουλγαρικών αρχών στις 15 Αυγούστου 1941 στη Δράμα, στην οποία ήταν παρόν και έμπιστο πρόσωπο του πρώην δημάρχου. Θέμα της σύσκεψης ήταν η επίσπευση των διαδικασιών για εκδίωξη του ελληνικού στοιχείου από την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, δεν έγινε όμως λόγος σ' αυτήν ούτε για οργάνωση προβοκάτσιας ούτε για σχέδιο να υποβληθεί εντέχνως στους Έλληνες κομουνιστές η ιδέα για επανάσταση.
Το πιθανότερο είναι πως η πληροφορία για την πραγματοποίηση της σύσκεψης αυτής αξιοποιήθηκε δεόντως από τον Χρυσοχόου για την κατασκευή της θεωρίας του, σύμφωνα με την οποία τα γεγονότα της Δράμας σκηνοθετήθηκαν από τους Βουλγάρους.
Η θεωρία του Χρυσοχόου, παρά την σαθρότητα των επιχειρημάτων της, δεν είναι δυνατόν να καταρριφθεί εντελώς, παρά μόνον αν μελετήσουμε τα σχετικά βουλγαρικά αρχεία. Πράγματι, η μελέτη των αρχείων της βουλγαρικής Κρατικής Ασφάλειας μας πληροφορεί ότι για τις βουλγαρικές αρχές το ενδεχόμενο εξέγερσης από πλευράς των Ελλήνων στις κατεχόμενες από αυτούς περιοχές, είχε γίνει κάτι σαν έμμονη ιδέα μετά την αιφνιδιαστική γι' αυτούς εκδήλωση των ανταρτικών επιθέσεων της 28ης και 29ης Σεπτεμβρίου 1941, ενώ πουθενά δεν δίνεται η εντύπωση πως υπήρξε οποιοσδήποτε σχεδιασμός ή και ενθάρρυνση των Ελλήνων κομμουνιστών να εξεγερθούν το Σεπτέμβριο του 1941. Μάλιστα, η μόνιμη αυτή ανασφάλεια των βουλγαρικών αρχών υπαγόρευσε τη σύσταση ενός μηχανισμού ασφυκτικού ελέγχου και παρακολούθησης των κομμουνιστών και την ενίσχυση των μέτρων καταστολής.
Οι συνέπειες.
Τελικά μάλλον η εξέγερση συνέβαλε θετικά στην υπόθεση της παραμονής της Ανατολικής Μακεδονίας στην Ελλάδα.
1. Οι Βούλγαροι δεν έκαναν πια σχέδια για οποιαδήποτε ειρηνική αφομοίωση του πληθυσμού.
2. Τόσο οι Σύμμαχοι, όσο και οι Γερμανοί κατάλαβαν ότι η περιοχή είναι ακραιφνώς ελληνική και κατακτημένη από τη Βουλγαρία. Το γεγονός ότι δεν πέρασαν λίγοι μήνες κατοχής και σημειώθηκε μία τέτοιας μεγάλης έκτασης εξέγερση το αποδείκνυε περίτρανα.
3. Οι Βούλγαροι υποψήφιοι έποικοι αποθαρρύνθηκαν τελείως. Η περιοχή θα ήταν μία ξένη και εχθρική ζώνη γι αυτούς. Και προ παντός πολύ επικίνδυνη.
Όμως ...
Τα δραματικά εκείνα γεγονότα της Δράμας - Δοξάτου, το πρόωρο επαναστατικό ξεσήκωμα και η άγρια πολυαίμακτη καταστολή των Βουλγάρων φασιστών που το ακολούθησε, σε συνδυασμό με λανθασμένη πολιτική θέση που πήραν ορισμένα υπεύθυνα στελέχη του ΚΚΕ, είχαν άμεση και μακρόχρονη αρνητική επίδραση και στάθηκαν μεγάλος ανασχετικός παράγοντας στην ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος σε αυτή την περιοχή.
Πολύ διαφωτιστικές από την άποψη αυτή είναι οι εκτιμήσεις και πληροφορίες πού περιέχονται σε βιογραφική έκθεση του Γεωργίου Ερυθριάδη, αργότερα αναπληρωματικού μέλους του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ, που την άνοιξη του 1942 είχε σταλεί από το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ για να οργανώσει και να καθοδηγήσει το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της βουλγαροκρατούμενης περιοχής. Γράφει ο Ερυθριάδης. ανάμεσα σε άλλα:
«3. Η αποτυχία της ένοπλης εξέγερσης της Δράμας, οι μαζικές εκτελέσεις και η τρομοκρατία που επακολούθησε μεγάλωσαν το ρεύμα της φυγής και το μαζικό ρεύμα να γραφεί ο κόσμος Βούλγαροι υπήκοοι (ένα μέτρο των Βουλγάρων φασιστών πού πρόβλεπε να αλλάξει βίαια την εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού στις περιοχές αυτές και παράλληλα να σπάσει τη θέληση του για εθνική πάλη και αντίσταση).
4. Σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, η κατοχή η βουλγαρική είναι πυκνή, κατόρθωσαν γρήγορα να δημιουργήσουν υπολογίσιμο κρατικό, αστυνομικό μηχανισμό πού και σε αυτό τους βοήθησε πολύ η μεταφορά από τη Βουλγαρία όλης της αφρόκρεμας των εγκληματιών των κομιτάτων, πάνω από 50.000 στις περιοχές αυτές, που αρχή τους είχαν τη ληστεία, την αρπαγή και την εξαφάνιση του ελληνικού πληθυσμού.
5.Και το βασικό με την θέση και την εντολή που έδωσε η Χρύσα στο Μιχάλη Δράκο (Σεπτέμβριος 1941), όλα τα μέλη και στελέχη του Κόμματος να εγκαταλείψουν τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές με τη δικαιολογία πώς οι περιοχές αυτές δεν μπορούν να παίξουν κανένα ρόλο και, πως αυτή είναι ή γνώμη του Π Γ. Η θέση αυτή ήταν μπορεί να πει κανένας ότι χρειαζόταν για να ρίξει τον πανικό και την αποσύνθεση με τις δυσκολίες που περνούσαν οι οργανώσεις μας και ο πληθυσμός στις περιοχές αυτές...».
Πραγματικά οι άλλοτε κραταιές οργανώσεις του ΚΚΕ στην περιοχή αποδεκατίστηκαν και μάλλον τελικά διαλύθηκαν εντελώς. Τα περισσότερα στελέχη σκοτώθηκαν ή φυλακίστηκαν. Κάποια πέρασαν στη γερμανοκρατούμενη περιοχή.
Κλονίστηκε ανεπανόρθωτα η εμπιστοσύνη του πληθυσμού στην αναγκαιότητα, αλλά και στην αποτελεσματικότητα του ένοπλου αγώνα. Προβλήθηκε η άποψη ότι τα γεγονότα ήταν σκηνοθετημένα.
Η μελέτη των γεγονότων δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι η εξέγερση της Δράμας ήταν μια αυθόρμητη επαναστατική κίνηση, πρόωρη και μάλλον ανοργάνωτη, συνηθισμένη στην παγκόσμια ιστορία των επαναστάσεων.
Παρ' όλα αυτά η επίσημη μετεμφυλιοπολεμική Ιστορία της Ελλάδας και στα πλαίσια της υποστήριξης του λεγόμενου "σλαβικού κινδύνου" και των επικινδύνων "εαμοβουλγάρων", προσπάθησε μέσω μιας θεωρίας συνωμοσίας, να μας δώσει την δική της εκδοχή σε αυτή την εξέγερση. Την εκδοχή της συνεργασίας ΚΚΕ και Βουλγάρων για το ξέσπασμα της επανάστασης, ώστε να δοθεί η ευκαιρία στις βουλγαρικές αρχές να αφελληνίσουν μία για πάντα την Ανατολική Μακεδονία.
Η συγκεκριμένη εκδοχή της προβοκάτσιας έγινε πιστευτή από πολλούς και υπακούει σε μια αστυνομική αντίληψη και ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων.
Εύκολα η θεωρία αυτή αποδεικνύεται σαθρή.
Τα γεγονότα την διαψεύδουν.
1. Οι στόχοι των επαναστατών εξ αρχής δεν ήταν ενάντια στο Βουλγαρικό Στρατό, αλλά ενάντια στις αρχές της φασιστικής εξουσίας της Βουλγαρίας. Αστυνομικά τμήματα, δημαρχεία, εκπρόσωποι των κρατικών θεσμών του Βόρη. Οι Έλληνες κομμουνιστές πίστευαν ότι οι Βούλγαροι στρατιώτες, οι "φαντάροι", τα ταξικά τους αδέλφια θα συντάσσονταν μαζί τους σε αυτήν την εξέγερση. Και το πίστευαν μέχρι τέλος.
2. Οι Βούλγαροι όπως φαίνεται από τα αρχεία τους, είχαν πλήρη άγνοια για την ηγεσία και τους οργανωτές της εξέγερσης. Πίστευαν (και όπως φαίνεται ακόμα και σήμερα πιστεύουν), ότι ο αρχηγός της Επανάστασης στην Δράμα. ήταν κάποιος Γιάννης Κρόκος, πρόσωπο ανύπαρκτο. Ο "Αλέκος", ο ηγέτης της εξέγερσης ήταν ο παλαίμαχος κομμουνιστής Παντελής Χαμαλίδης.
3. Οι βουλγαρικές απώλειες τόσο ποιοτικά, όσο και ποσοτικά δεν ήταν ευκαταφρόνητες.
Ας δούμε τι γράφει ο Δημήτρης Πασχαλίδης για την θεωρία της συνωμοσίας στο βιβλίο που έγραψε μαζί με τον Τάσο Χατζηαναστασίου για τα γεγονότα :
Οι άμεσες, ωστόσο, τραγικές εντυπώσεις και η καταρράκωση του ελληνικού πληθυσμού από τις ομαδικές εκτελέσεις, τις συλλήψεις και γενικότερα τις βιαιοπραγίες σε βάρος του, διαμόρφωσαν τελικά το κατάλληλο έδαφος για την επικράτηση της άποψης ότι τα γεγονότα της Δράμας ήταν σκηνοθετημένα. Έτσι, οι αντικομουνιστές συγγραφείς βρήκαν γόνιμο έδαφος για να αναδείξουν άλλη μία πλευρά της «κομμουνιστικής προδοσίας» και της σύνδεσης της με τον «από βορρά σλαβικό κίνδυνο».
Μέσα σ' αυτό το κλίμα, ο εισηγητής της άποψης αυτής, ο Χρυσοχόου, χαλκεύει μία θεωρία για τον τρόπο με τον οποίο σκηνοθετήθηκαν τα γεγονότα από τους Βούλγαρους. Παραθέτει μάλιστα και λεπτομέρειες για το τι διαμείφθηκε στις μυστικές συσκέψεις των βουλγαρικών αρχών οι οποίες «σχεδίασαν τα γεγονότα», χωρίς βεβαίως να αναφέρει τις πηγές του. Ωστόσο, είμαστε σε θέση σήμερα - με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία - να ανασκευάσουμε την κατασκευασμένη θεωρία του Χρυσοχόου, αν όχι και την άποψη της σκηνοθεσίας των γεγονότων συνολικά. Συγκεκριμένα ο Χρυσοχόου γράφει:
Εν Δράμα η πρώτη σύσκεψις εγένετο εν τω νομαρχιακά) καταστήματι την 15ην Αυγούστου 1941.
[...] Κατά ταύτην απεφασίσθη όπως έμπιστοι στρατιωτικοί και διοικητικοί υπάλληλοι και ιδιώται επί τούτω οριζόμενοι, έλθωσι εις επαφήν με Έλληνας κομμουνιστάς, ους να πείσωσι όπως από κοινού εκδηλώσωσι επαναστατικόν κίνημα προς εγκαθίδρυσιν βαλκανικής κομμουνιστικής συνομοσπονδίας. [...]
Από μία έκθεση, ωστόσο, με ημερομηνία 22 Αυγούστου 1941, του πρώην δημάρχου Δράμας (και τέως Προσοτσάνης) Αθανασίου Τριανταφυλλίδη προς την κυβέρνηση της Αθήνας, η οποία στάλθηκε πρώτα στη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας, παίρνουμε πληροφορίες για την εν λόγω σύσκεψη αλλά και για το πραγματικό περιεχόμενο της. Στην έκθεση αυτή αναφέρεται πως πράγματι έλαβε χώρα σύσκεψη των βουλγαρικών αρχών στις 15 Αυγούστου 1941 στη Δράμα, στην οποία ήταν παρόν και έμπιστο πρόσωπο του πρώην δημάρχου. Θέμα της σύσκεψης ήταν η επίσπευση των διαδικασιών για εκδίωξη του ελληνικού στοιχείου από την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, δεν έγινε όμως λόγος σ' αυτήν ούτε για οργάνωση προβοκάτσιας ούτε για σχέδιο να υποβληθεί εντέχνως στους Έλληνες κομουνιστές η ιδέα για επανάσταση.
Το πιθανότερο είναι πως η πληροφορία για την πραγματοποίηση της σύσκεψης αυτής αξιοποιήθηκε δεόντως από τον Χρυσοχόου για την κατασκευή της θεωρίας του, σύμφωνα με την οποία τα γεγονότα της Δράμας σκηνοθετήθηκαν από τους Βουλγάρους.
Η θεωρία του Χρυσοχόου, παρά την σαθρότητα των επιχειρημάτων της, δεν είναι δυνατόν να καταρριφθεί εντελώς, παρά μόνον αν μελετήσουμε τα σχετικά βουλγαρικά αρχεία. Πράγματι, η μελέτη των αρχείων της βουλγαρικής Κρατικής Ασφάλειας μας πληροφορεί ότι για τις βουλγαρικές αρχές το ενδεχόμενο εξέγερσης από πλευράς των Ελλήνων στις κατεχόμενες από αυτούς περιοχές, είχε γίνει κάτι σαν έμμονη ιδέα μετά την αιφνιδιαστική γι' αυτούς εκδήλωση των ανταρτικών επιθέσεων της 28ης και 29ης Σεπτεμβρίου 1941, ενώ πουθενά δεν δίνεται η εντύπωση πως υπήρξε οποιοσδήποτε σχεδιασμός ή και ενθάρρυνση των Ελλήνων κομμουνιστών να εξεγερθούν το Σεπτέμβριο του 1941. Μάλιστα, η μόνιμη αυτή ανασφάλεια των βουλγαρικών αρχών υπαγόρευσε τη σύσταση ενός μηχανισμού ασφυκτικού ελέγχου και παρακολούθησης των κομμουνιστών και την ενίσχυση των μέτρων καταστολής.
Οι συνέπειες.
Τελικά μάλλον η εξέγερση συνέβαλε θετικά στην υπόθεση της παραμονής της Ανατολικής Μακεδονίας στην Ελλάδα.
1. Οι Βούλγαροι δεν έκαναν πια σχέδια για οποιαδήποτε ειρηνική αφομοίωση του πληθυσμού.
2. Τόσο οι Σύμμαχοι, όσο και οι Γερμανοί κατάλαβαν ότι η περιοχή είναι ακραιφνώς ελληνική και κατακτημένη από τη Βουλγαρία. Το γεγονός ότι δεν πέρασαν λίγοι μήνες κατοχής και σημειώθηκε μία τέτοιας μεγάλης έκτασης εξέγερση το αποδείκνυε περίτρανα.
3. Οι Βούλγαροι υποψήφιοι έποικοι αποθαρρύνθηκαν τελείως. Η περιοχή θα ήταν μία ξένη και εχθρική ζώνη γι αυτούς. Και προ παντός πολύ επικίνδυνη.
Όμως ...
Τα δραματικά εκείνα γεγονότα της Δράμας - Δοξάτου, το πρόωρο επαναστατικό ξεσήκωμα και η άγρια πολυαίμακτη καταστολή των Βουλγάρων φασιστών που το ακολούθησε, σε συνδυασμό με λανθασμένη πολιτική θέση που πήραν ορισμένα υπεύθυνα στελέχη του ΚΚΕ, είχαν άμεση και μακρόχρονη αρνητική επίδραση και στάθηκαν μεγάλος ανασχετικός παράγοντας στην ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος σε αυτή την περιοχή.
Πολύ διαφωτιστικές από την άποψη αυτή είναι οι εκτιμήσεις και πληροφορίες πού περιέχονται σε βιογραφική έκθεση του Γεωργίου Ερυθριάδη, αργότερα αναπληρωματικού μέλους του Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ, που την άνοιξη του 1942 είχε σταλεί από το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ για να οργανώσει και να καθοδηγήσει το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της βουλγαροκρατούμενης περιοχής. Γράφει ο Ερυθριάδης. ανάμεσα σε άλλα:
«3. Η αποτυχία της ένοπλης εξέγερσης της Δράμας, οι μαζικές εκτελέσεις και η τρομοκρατία που επακολούθησε μεγάλωσαν το ρεύμα της φυγής και το μαζικό ρεύμα να γραφεί ο κόσμος Βούλγαροι υπήκοοι (ένα μέτρο των Βουλγάρων φασιστών πού πρόβλεπε να αλλάξει βίαια την εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού στις περιοχές αυτές και παράλληλα να σπάσει τη θέληση του για εθνική πάλη και αντίσταση).
4. Σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, η κατοχή η βουλγαρική είναι πυκνή, κατόρθωσαν γρήγορα να δημιουργήσουν υπολογίσιμο κρατικό, αστυνομικό μηχανισμό πού και σε αυτό τους βοήθησε πολύ η μεταφορά από τη Βουλγαρία όλης της αφρόκρεμας των εγκληματιών των κομιτάτων, πάνω από 50.000 στις περιοχές αυτές, που αρχή τους είχαν τη ληστεία, την αρπαγή και την εξαφάνιση του ελληνικού πληθυσμού.
5.Και το βασικό με την θέση και την εντολή που έδωσε η Χρύσα στο Μιχάλη Δράκο (Σεπτέμβριος 1941), όλα τα μέλη και στελέχη του Κόμματος να εγκαταλείψουν τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές με τη δικαιολογία πώς οι περιοχές αυτές δεν μπορούν να παίξουν κανένα ρόλο και, πως αυτή είναι ή γνώμη του Π Γ. Η θέση αυτή ήταν μπορεί να πει κανένας ότι χρειαζόταν για να ρίξει τον πανικό και την αποσύνθεση με τις δυσκολίες που περνούσαν οι οργανώσεις μας και ο πληθυσμός στις περιοχές αυτές...».
Πραγματικά οι άλλοτε κραταιές οργανώσεις του ΚΚΕ στην περιοχή αποδεκατίστηκαν και μάλλον τελικά διαλύθηκαν εντελώς. Τα περισσότερα στελέχη σκοτώθηκαν ή φυλακίστηκαν. Κάποια πέρασαν στη γερμανοκρατούμενη περιοχή.
Κλονίστηκε ανεπανόρθωτα η εμπιστοσύνη του πληθυσμού στην αναγκαιότητα, αλλά και στην αποτελεσματικότητα του ένοπλου αγώνα. Προβλήθηκε η άποψη ότι τα γεγονότα ήταν σκηνοθετημένα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου