Ο Μπρεχτ και ο Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα.

Ο Μπρεχτ από τον Ιούλιο του 1941 βρίσκεται στην Σάντα Μόνικα, μια συνοικία του Χόλιγουντ που φιλοξενούσε εκείνη την εποχή πολλούς Ευρωπαίους πολιτικούς εξόριστους που κατέφυγαν στις ΗΠΑ για να γλυτώσουν από τη ναζιστική λαίλαπα. Ανάμεσά τους και ένας αξιοσημείωτος αριθμός Γερμανών εμιγκρέδων. Ο Μπρεχτ, όπως και άλλοι συνάδελφοί του προσπαθούν να επιζήσουν στην ανελέητη αγορά της αμερικανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας πουλώντας τα προϊόντα της σκέψης τους, τις περισσότερες φορές για ένα κομμάτι ψωμί. Δύσκολο και άχαρο έργο για τον Γερμανό συγγραφέα, γεγονός που αποτυπώνεται σε πολλά από τα ποιήματά του εκείνης της περιόδου:

«Αναρωτιέμαι: γιατί να συζητάω μαζί τους;
Ψωνίζουνε τη γνώση για να την πουλήσουν.
Θέλουν να μάθουν πού υπάρχει γνώση φτηνή
που να μπορούνε ακριβά να την πουλήσουν.
Γιατί να ενδιαφερθούνε να γνωρίσουν ότι
μιλάει ενάντια στην αγοραπωλησία;»
(ΑΥΤΟ ΘΕΛΩ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΩ 1942)

Παρά τον τραχύ αγώνα για την επιβίωσή του, ο Μπρεχτ δεν έπαψε να ενδιαφέρεται για τα γεγονότα στην Ευρώπη. Οι πηγές της ενημέρωσής του πολύ περιορισμένες: Το αμερικανικό ραδιόφωνο και οι εφημερίδες.

Τους τελευταίους μήνες του 1944, δουλεύει μαζί με τον Τσαρλς Λότον τον περίφημο "Γαλιλαίο" του, όσο αφορά την μετάφραση στα αγγλικά και την θεατρική του διασκευή. Ένα έργο, που μετά από πολλές δυσκολίες θα παρουσιαστεί τελικά στο αμερικανικό κοινό το 1947, με πρωταγωνιστή τον ίδιον τον Τσαρλς Λότον.

Τον Οκτώβριο του 1944 οι Ναζί φεύγουν από την Αθήνα, ενώ τα βρετανικά συμμαχικά στρατεύματα σε λίγες μόνο εβδομάδες ολοκληρώνουν αναίμακτα την κατάληψη της Ελλάδας. Η ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ, υποδέχονται τους Βρετανούς ως απελευθερωτές. Με ορατό τον κίνδυνο να βγούμε εκτός θέματος, αξίζει να δούμε την υποδοχή που επιφύλαξε στους Άγγλους η Αριστερά στην Ελλάδα, μέσα από τα επίσημα κείμενα που υπάρχουν στην διάθεσή μας:

«Ο λαός μας, κάτω από τις σημαίες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, με ενθουσιασμό χαιρέτισε και φιλοξενεί τμήματα ένοπλων δυνάμεων των συμμάχων, που ήρθαν εδώ για να συνεχίσουν τον αγώνα εναντίον του εχθρού που υποχωρεί. Τα γενναία τέκνα της φιλελεύθερης και συμμάχου Μεγάλης Βρετανίας θα βρουν την πιο θερμή υποδοχή και υποστήριξη από τον σύμμαχο, φιλελεύθερο και φιλοπρόοδο ελληνικό λαό».
Πολιτικό Γραφείο τής Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, 15 Οκτωβρίου 1944.

«Το ΚΚΕ, πιστεύει ότι κανένας απ' τους συμμάχους όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στις άλλες χώρες, δεν θα επέμβει στις εσωτερικές υποθέσεις».
Πολιτικό Γραφείο τής Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, 8 Νοεμβρίου 1944.

Και με μια τραγική αφέλεια και πολιτική ανωριμότητα, στις 20 Νοεμβρίου, ο ίδιος ο γραμματέας του ΚΚΕ, ο Γιώργης Σιάντος θα διαδηλώσει την πίστη και προσήλωσή του στους Μεγάλους μας Συμμάχους, μεταξύ των οποίων και η Μεγάλη Βρετανία:

«Εμείς πιστεύουμε άτι οι σύμμαχοι μας Βρετανοί δεν είναι δυνατόν να παρασυρθούν από τέτοιες εισηγήσεις. Εμείς πιστεύουμε άτι στέκονται και θα σταθούν πιστοί στις αρχές του συμμαχικού αγώνα. Παραστάτες και βοηθοί του λαού μας».

Ο Μπρεχτ, δεν έχει καμιά απολύτως αμφιβολία ότι οι Έλληνες μπαίνουν σε μια νέα Κατοχή, ότι οι Βρετανοί αποικιοκράτες ετοιμάζονται με τη βοήθεια των ντόπιων βοηθών και υποτακτικών τους να αποκαταστήσουν την προπολεμική τάξη των πραγμάτων στην απελευθερωμένη χώρα και να παλιννοστήσουν έστω και ένοπλα τα προηγούμενα αντιδραστικά καθεστώτα.

Στο κλασικό πια «Ο Γέρος της Ντάουνινγκ Στριτ», ένα ποίημα που χωρίς περιστροφές αναφέρεται στον Τσώρτσιλ, ο Μπρεχτ είναι κατηγορηματικός:

«Σφίχτε τα πέτσινα ζωνάρια σας, της Φλάντρας εργάτες!
Ο Γέρος της Ντάουνινγκ Στριτ προγευματίζει σήμερα το πρωί
με τους 300 σας προδότες.
>
>
Κρατήστε τους γιους σας μέσα στο σπίτι, μανάδες της Αθήνας!
Ή ανάψτε γι' αυτούς ένα κερί: απόψε το βράδυ
Ο Γέρος της Ντάουνινγκ Στριτ σας φέρνει πίσω
το Βασιλιά σας

Μπρος, σηκωθείτε απ' τα κρεβάτια σας του Εργατικού Κόμματος λόρδοι!
Ελάτε να βουρτσίσετε του Γέρου της Ντάουνινγκ Στριτ
το αιματόβρεκτο σακάκι !».

Ένα ποίημα γραμμένο μόλις στις 18 Οκτώβρη του 1944, όπου ο Μπρεχτ στην άλλη άκρη της Γης, βλέπει αυτό που κανένας από την ηγεσία του ΚΚΕ δεν μπόρεσε να δει (το είδαν οι αρχειομαρξιστές και οι τεταρτοδιεθνιστές κομμουνιστές πολύ πιο πριν βέβαια, αλλά αυτό είναι μια άλλη τελείως διαφορετική και συνάμα εξίσου δραματική ιστορία).

Ο Μπρεχτ δεν όφειλε να ξέρει την εξίσου αντιδραστική στάση που θα κρατήσει λίγους μήνες μετά και το εργατικό κόμμα της Βρετανίας στο ελληνικό πρόβλημα, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε με το πολιτικό του αισθητήριο να προβεί σε μια πρώιμη καταγγελία της:

"Σήκω από το κρεβάτι σου ΕΡΓΑΤΗ-ΛΟΡΔΕ κύριε (Sir) Σιτρίν και έλα εσπευσμένα να ξεσκονίσεις (ή να καθαρίσεις καλύτερα) το αιματοβαμμένο σακάκι του Γέροντα Τσώρτσιλ, συκοφαντώντας και δυσφημίζοντας το ελληνικό εργατικό κίνημα".

Στο όχι και τόσο προσωπικό του Ημερολόγιο που δημοσιεύτηκε στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του, ο ποιητής μέσα στις μάχες της Αθήνας μεταξύ του ΕΛΑΣ και της Αντίδρασης, θα γράψει συμπληρωματικά:

«Ο Tσώρτσιλ απειλεί πάραυτα, ότι αν ο Ρούζβελτ τον αφήσει στα κρύα του λουτρού στην Ελλάδα, θα αφήσει κι αυτός στα κρύα του λουτρού τους Πολωνούς φίλους του. Η αριστερά τα έχει χαμένα... Οι αριστεροί λένε τώρα ότι oι Ρώσοι φοβόντουσαν ότι θα αντιμετώπιζαν στην Πολωνία τις δυσκολίες που είχαν συναντήσει οι Άγγλοι στην Ελλάδα, κι ότι δεν έχει καμιά διαφορά, αν το μαχαίρι με το οποίο τρώει κανείς το ψάρι είναι στο δεξιό ή στο αριστερό χέρι».
(αφιερωμένο στους ...νεόκοπους μπρεχτολόγους, που κατηγορούν ασύστολα τον ποιητή για δογματισμό και ...σταλινισμό).

και ακόμα:

«Ή Ελλάδα περιμένει μένεα πνέουσα τον βασιλιά της».

Το ποίημα που ο Μπρεχτ αφιέρωσε στις ελληνοβρετανικές συγκρούσεις στην Αθήνα, πρέπει να γράφτηκε στις 22 Δεκεμβρίου του 1944 και να ολοκληρώθηκε το αργότερο στα τέλη του Γενάρη του 1945.



Auf die Nachricht von den Toryblutbädern in Griechenland

Ἄν δέν εἶχαν βραχνιάσει τά κανόνια,
θά λέγανε: ρίχνουμε γιά νά τηρήσουμε τήν τάξη.
Ἄν ὁ χασάπης πρόφταινε ν' ἀνασάνει,
θά 'λέγε: κέρδος κανένα ἐγώ δέν ἔχω.

Σάν οἱ συμπατριῶτες μου ἑλληνιστές
διωχτήκανε ἀπ’ τούς ὁμηρικούς τους κάμπους
ὅπου ἀναζητοῦσαν λιόλαδο καί κοπάδια,
οἱ ἐλευθερωτές γύρισαν ἀπ’ τή μάχη
καί βρήκανε καινούρια ἀφεντικά
νά κυβερνᾶν τίς πολιτεῖες τους.

Κι ἀπ’ τά κανόνια ἀνάμεσα, προβάλανε οἱ ἔμποροι.
Μπέρτολτ Μπρεχτ
Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης

Σπουδαίο ποίημα. Πραγματικά μεγάλο. Μακριά από την αυτοηδονιζόμενη ταξικά ουδέτερη τέχνη που πάντα σιχαινόταν ο Μπρεχτ, μακριά από έναν ψεύτικο αισθητισμό, είναι ένα ποίημα που μπορεί να το καταλάβει ο κάθε εργαζόμενος, η κάθε κουρασμένη από το γραφείο δακτυλογράφος. Και όπως σχεδόν όλο του το ποιητικό του έργο, ένα ποίημα αυτόχρημα ιστορικό, αλλά και σύγχρονο, που θα μπορούσε να φιγουράρει άνετα σε μια ρωμαϊκή επιγραφή του μέλλοντος.

Θα χαρακτηρίσει στον τίτλο του ποιήματος «το λουτρό αίματος του Δεκέμβρη» ως έργο βασικά των Τόρηδων, με άλλα λόγια της αγγλικής νεοαποικιοκρατίας, ενώ θα τοποθετήσει τα γεγονότα στο ιστορικό τους πλαίσιο, δηλαδή τις προσπάθειες των Δυτικών Συμμάχων για παλινόρθωση των αντιδραστικών καθεστώτων, Η «πιο μεγάλη βρώμα» αναφέρεται σε αυτές τις νεοφασιστικές τάσεις (ο Μπρεχτ χαρακτήριζε λ.χ. το Μουσολίνι με το επίθετο «βρωμιάρης»).

Τα λόγια που θα έλεγαν τα κανόνια αν δεν ήταν βραχνιασμένα, είναι τα λόγια των Δυτικών Συμμάχων για αποκατάσταση της «δημοκρατίας» στις ως τότε κατεχόμενες χώρες.

Και ο «σφάχτης-χασάπης» της δεύτερης στροφής είναι τα βρετανικά στρατεύματα. Και δεν πρόκειται ούτε σε αυτή την περίπτωση για μιαν αυθαίρετη ερμηνεία του Μπρεχτ. «Μη διστάσετε σε καμιά περίπτωση να πράξετε έτσι, σαν να βρισκόσαστε σε μια κατεχόμενη πόλη», διέταζε στην αρχή κιόλας των εχθροπραξιών ο Τσώρτσιλ τον «χασάπη» που 'χε στην Αθήνα, το στρατηγό Ρόναλντ Σκόμπυ.

Στην τελευταία στροφή του ποιήματος - ο Μπρεχτ παρασταίνει τα βρετανικά στρατεύματα ως αυτό που ήταν: ως διάδοχα των γερμανικών δυνάμεων κατοχής, ως «νέα αφεντικά».

(Ο προσεχτικός αναγνώστης θ' απολαύσει επιπλέον την καθόλου λεπτή, αλλά τρομερά καυστική ειρωνεία, που πηγάζει από την εξίσωση «οι Γερμανοί συμπατριώτες μου, οι ελληνιστές και «ουμανιστές» = Γερμανοί κατακτητές και πλιατσικολόγοι»).

Τέλος, ο τελευταίος στίχος, η «ουρά» του ποιήματος, ίσως φανεί στα μάτια κανενός ευαίσθητου ερμηνευτή ως μια υπερβολικά μηχανιστική και οικονομίστικη άποψη του μαρξιστή Μπρεχτ, που επιμένει να βλέπει πίσω από τα αγγλικά κανόνια τα αγγλικά νεοαποικιοκρατικά οικονομικά συμφέροντα.

Μια θεώρηση του Μπρεχτ, βασισμένη στις αρχές του Ιστορικού Ματεριαλισμού και παράλληλα μια άρτια εικονογράφηση των γεγονότων. Δυστυχώς, αυτή η επιστημονική θεώρηση, θα γίνει πολύ αργά αντιληπτή από την ηγεσία του ΚΚΕ. Απελπιστικά καθυστερημένα και μόνο στο τελευταίο πια (νόμιμο ακόμα) τεύχος της ΚΟΜΕΠ, τον Νοέμβριο του 1947, ο αξέχαστος και αδικοχαμένος Κώστας Καραγιώργης, θα δώσει το πραγματικό νόημα του αλησμόνητου Δεκέμβρη: Ήταν η αρχή των αντιιμπεριαλιστικών αγώνων που θα οδηγήσουν στην οριστική εξαφάνιση του ιμπεριαλισμού και της νεαποικιοκρατίας.

Αυτός είναι και ο λόγος που επιβάλλεται η γνώση των γεγονότων του Δεκέμβρη να γίνει κτήμα όλων των εργαζομένων, στην πράξη βασικό συστατικό της σχολικής τους παιδείας. Αν αυτό δεν έγινε, οφείλεται στο ότι η νικήτρια του Εμφυλίου Πολέμου ελληνική άρχουσα τάξη (τάξη για τον εαυτό της), κατέκτησε τα υλικά μέσα για την επικράτηση, διάδοση και συνεχιζόμενη αναπαραγωγή της δικής της ιστορικής θεώρησης και ερμηνείας.

Κάποια συμπληρωματικά στοιχεία.

- Τα αποσπάσματα του ποιητικού έργου του Μπρεχτ στο παραπάνω αφιέρωμα, είναι μεταφρασμένα από την (εξαιρετική) γνώστρια του μπρεχτικού ποιητικού έργου Νάντια Βαλαβάνη. Εξαίρεση αποτέλεσε το ποίημα "Μαθαίνοντας για το λουτρό αίματος των Τόρηδων στην Αθήνα - Auf die Nachricht von den Toryblutbädern in Griechenland", όπου προτιμήθηκε η μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη. Δεν χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση της Βαλαβάνη ή η επίσης (πολύ καλή) του Γιώργου Βελουδή, γιατί απλά. η μετάφραση του Πλωρίτη ήταν ήδη αναρτημένη στο νετ και ... εξοικονομήθηκε χρόνος για την πληκτρολόγηση.

- Αξίζει να διαβάσει κανείς την απολογία του Μπρεχτ στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών (εκδόσεις ΠΛΕΙΑΣ, μετάφραση Κώστα Παντελίδη).

- Επίσης εξαιρετικά είναι τα κριτικά αφιερώματα του Καθηγητή της Νεοελληνικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Γιώργου Βελουδή πάνω στον Μπρεχτ. Ο κύριος Βελουδής εργάστηκε επιστημονικά στο Μόναχο (1966-1988) και μέσα στα ποικίλα ενδιαφέροντά του (ιστορία, γλωσσολογία, φιλοσοφία, κλπ) το έργο του Μπρεχτ καταλαμβάνει σημαντική θέση. Ένα μεγάλο μέρος της παρούσας ανάρτησης, βασίζεται σε δικά του δημοσιεύματα.

- Ευεργετικά λουτρά αίματος : Στα γεγονότα και στην προπαγάνδα, συγγραφείς Ν.Τσόμσκι και Έντουαρντ Σ. Χέρμαν, (Counter-Revolutionary Violence - Bloodbaths in Fact & Propaganda (with Edward S. Herman)), μετάφραση Ελένη Γαρίδη. Από τις εκδόσεις "Ηριδανός"

- Ο Παράνομος Τύπος στις συλλογές των ΑΣΚΙ (1936-1974)
"Προλετάριος" φύλλο 2, Γενάρης 1943.