Ο Μεγάλος Δεκέμβρης του 1960.

Εισαγωγικά.

Η 1η Δεκεμβρίου του 1960 αποτελεί μια ημερομηνία σταθμό, ένα ορόσημο στην Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος. Σημαδεύει την αρχή της απαράμιλλα αγωνιστικής πορείας των οικοδόμων και θέτει το όριο από το οποίο άρχισε να γράφεται ξανά η ιστορία των εργατικών αγώνων στη χώρα μας, μετά τη βαριά ήττα που υπέστη το λαϊκό κίνημα στον Εμφύλιο Πόλεμο το 1949.

Αυτή η Ιστορία αφού ξεκίνησε με μία γιγάντια μάχη, με μία ανοιχτή και αιματηρή σύγκρουση με τις δυνάμεις καταστολής του καραμανλικού αστυνομικού κράτους, κατέληξε να δώσει στους οικοδόμους μια θέση στην πρωτοπορία των κοινωνικών αγώνων. Μια τιμητική θέση, που θα την κρατήσουν και θα την υπηρετήσουν μέχρι τέλους με απόλυτη συνέπεια και αυταπάρνηση.

Στα εφτά ηρωικά χρόνια που θα ακολουθήσουν, θα πραγματοποιηθούν δεκάδες μεγάλες μαζικές κινητοποιήσεις, απεργίες, συγκρούσεις, διαδηλώσεις και πολλές φορές ανοιχτές συμπλοκές με την αστυνομία.


Οικοδόμοι.

Θα αποσπαστούν νίκες και κατακτήσεις οικονομικές και θεσμικές που θα αλλάξουν τους όρους δουλειάς και ζωής των εργαζομένων στις οικοδομές. Γενικά η θέση των οικοδόμων στην οικονομία και στην κοινωνία θα αλλάξει προς το καλύτερο.

Τέλος, οι οικοδόμοι θα συμμετάσχουν στους αγώνες για δημοκρατία, για την απελευθέρωση των εξόριστων και των των φυλακισμένων, για την κατάργηση των ανελεύθερων μετεμφυλιοπολεμικών νόμων, για ελεύθερο ταξικό δημοκρατικό συνδικαλισμό. Θα αναδειχθούν σε μια κορυφαία δύναμη κρούσης του εργατικού μας κινήματος, θα εμπνεύσουν και θα παραδειγματίσουν με τη στάση τους και τους υπόλοιπους εργαζόμενους.

Και το πιο σημαντικό, μετά από πολλές δεκαετίες που μεσολάβησαν από τους μεγαλειώδεις εργατικούς αγώνες του Μεσοπολέμου, πολλοί άνθρωποι, ιδιαίτερα νέοι, θα αντιλαμβάνονται πια την Πολιτική, με τους όρους μιας κινηματικής εμπειρίας.

Γιατί οι οικοδόμοι.

Μια ερώτηση που θα μπορούσε κάποιος να κάνει, είναι γιατί να τύχει ο ρόλος αυτής της δυναμικής πρωτοπορίας στους εργαζόμενους στην οικοδομή. Η απάντηση είναι απλή:

Τα οικοδομικά σωματεία στην πλειοψηφία τους είχαν διαγραφεί από την ΓΣΕΕ και βρίσκονταν κάτω από τον έλεγχο της ΕΔΑ. Στην πράξη η ΕΔΑ, αλλά και το παράνομο ΚΚΕ ήταν τα κόμματα των οικοδόμων. Ακόμα και μετά την διάλυση των παράνομων οργανώσεων βάσης του ΚΚΕ μετά την γνωστή απόφαση της κολιγιαννικής ηγεσίας, οι περισσότερες κομματικές οργανώσεις του κόμματος στα οικοδομικά σωματεία παρέμειναν άθικτες.

Η οικοδομή ήταν το άσυλο για τον αριστερό, τον κατατρεγμένο, τον μη δυνάμενο να αποδείξει με πιστοποιητικό τα κοινωνικά του φρονήματα. Ήταν τέτοιος ο οικοδομικός οργασμός της δεκαετίας του 1960 και τόση η ανάγκη για εργατικά χέρια, ώστε δεν χρειαζόταν κανείς πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων για να δουλέψει στην οικοδομή.

Οι οικοδόμοι επίσης, είχαν μόνο περιστασιακούς και συγκυριακούς εργοδότες. Οι διεκδικήσεις τους απευθύνονταν κυρίως προς το Κράτος και αφορούσαν θέματα υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας, συνταξιοδοτικά και θεσμικά ζητήματα, έπαιρναν δηλαδή από την αρχή κοινωνικό, γενικό και πολιτικό χαρακτήρα.

Τα γεγονότα της απεργίας της 1ης Δεκέμβρη.

Η “Επιτροπή Αγώνα” και η Ομοσπονδία Οικοδόμων κηρύσσει πανελλήνια πανοικοδομική απεργία για την Πέμπτη 1η Δεκεμβρίου 1960 με συγκεκριμένα αιτήματα:

Όριο συνταξιοδοτικής ηλικίας τα 60 αντί τα 65 χρόνια.
2500 ημερομίσθια αντί για 4050 που ορίζει το νομοσχέδιο, προκειμένου να θεμελιωθεί συνταξιοδοτικό δικαίωμα.
Δώρο Χριστουγέννων και άδεια από το ΙΚΑ.
Διανομή των “υπέρ αγνώστων” ενσήμων στους υπερήλικες οικοδόμους.


Οικοδόμοι προετοιμάζονται για απεργία. Φωτ. Αρχείο ΑΣΚΙ.

Η απεργία σημείωσε τεράστια, άνευ προηγουμένου επιτυχία σε ολόκληρη την επικράτεια. Τα γιαπιά πάγωσαν στην κυριολεξία. Μεγάλες μαχητικές συγκεντρώσεις έγιναν σε ολόκληρη τη χώρα,
και σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο, Πάτρα, Λάρισα.

4000 απεργοί (15000 σύμφωνα με άλλες πηγές) της περιοχής της τέως Διοικήσεως Πρωτευούσης και της Ελευσίνας συγκεντρώθηκαν έξω από το Εργατικό Κέντρο της Αθήνας και κατέκλυσαν το οίκημα και την οδό Αγησιλάου. Η Αστυνομία από πολύ νωρίς σχημάτισε κλοιό γύρω από το χώρο της συγκέντρωσης.


Οικοδόμοι στην απεργία. Φωτ. Αρχείο Αυγής.

Μετά τις ομιλίες, και αφού εγκρίθηκε ψήφισμα, οι διοικήσεις των ομοσπονδιών ξεκίνησαν για να το αποδώσουν στο Υπουργείο Εργασίας. Η Αστυνομία παρεμβαίνει για να τους εμποδίσει και τότε αρχίζουν οι συγκρούσεις.

Με συνθήματα «αφήστε μας να πάμε στο υπουργείο», «για το ψωμί μας» κλπ, οι απεργοί προχωρούν προς το τείχος των αστυνομικών, στη διασταύρωση των οδών Κολωνού και Πειραιώς. Δέχονται επίθεση με τα γκλομπς. Εξαπολύουν αντεπίθεση με πέτρες και κομμάτια μάρμαρα. Οι αστυνομικοί αναγκάζονται να συμπτυχθούν. Στο μεταξύ όμως φτάνουν ισχυρές ενισχύσεις, το Μηχανοκίνητο της Γενικής Ασφάλειας, θωρακισμένα αυτοκίνητα και άλλες δυνάμεις της αστυνομίας και η σύγκρουση γίνεται σκληρότερη και γενικεύεται.

Οι απεργοί επιμένοντας να περάσουν στην οδό Πειραιώς, απαντούν στις άγριες επιθέσεις της αστυνομίας, με βροχή από πέτρες. Ανατρέπουν ιδιωτικά αυτοκίνητα και στήνουν οδοφράγματα. Στη διασταύρωση των οδών Κολωνού και Αγησιλάου, άλλες ομάδες απεργών, που προσπαθούν να ενωθούν με τους πρώτους, συγκρούονται με τους αστυνομικούς και ανοίγουν αληθινό πετροπόλεμο. Ο διευθυντής της αστυνομίας Αθηνών, Ρακιντζής που βρίσκεται επιτόπου, διατάσσει τους αστυνομικούς να ρίξουν μερικούς πυροβολισμούς στο έδαφος.


Απεργοί δέχονται επίθεση. Φωτ. Αρχείο Αυγής.


Ο Ρακιντζής επιβλέπων με στολή εκστρατείας και κράνος. Φωτ. Αρχείο Αυγής.

Από τις σφαίρες τραυματίζονται τρεις απεργοί. Επειδή όμως και πάλι οι διαδηλωτές δεν διαλύονται, ειδικά τμήματα της αστυνομίας αρχίζουν να ρίχνουν δακρυγόνα. Οι απεργοί κόβονται σε μικρότερες ομάδες και απωθούνται προς τις παρόδους, όπου όμως και συνεχίζονται μικρο-συγκρούσεις και σημειώνονται νέοι τραυματισμοί. Σοβαρότερες συγκρούσεις γίνονται αργότερα στην πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου και στους γύρω δρόμους.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τραυματίστηκαν κατά τις συγκρούσεις 64 απεργοί και 55 αστυνομικοί. Η κυβέρνηση, η αστυνομία και μερικοί από τους δεξιούς ηγέτες των ομοσπονδιών οικοδόμων (Λυκιαρδόπουλος, Αντωνάτος) απέδωσαν ευθύνες για τα επεισόδια στους κομμουνιστές. Αντίθετα, η ΕΔΑ και πολλές εργατικές οργανώσεις κατάγγειλαν ως υπεύθυνη για τις βιαιότητες την κυβέρνηση. Έντονη συζήτηση για τα επεισόδια έγινε και στη Βουλή, όπου ο Π. Κανελλόπουλος παραλλήλισε τα γεγονότα με τα Δεκεμβριανά και ισχυρίστηκε ότι «το δράμα βαρύνει εκείνους οι οποίοι και προ 16 ακριβώς ετών (...) αιματοκύλησαν (...) την πόλιν των Αθηνών.


Νέα 2.12.1960.

Αντίθετα, ο Ηλιού κατηγόρησε την κυβέρνηση, που παρά τις υποσχέσεις της δεν ικανοποίησε τα αιτήματα των οικοδόμων και ονόμασε “αχαρακτήριστον” την επίθεση της αστυνομίας με γκλομπς, δακρυγόνα, καπνογόνα και θωρακισμένα κατά των απεργών.

(Σπύρος Λιναρδάτος “Από τον Εμφύλιο στην Χούντα”, τόμος Γ' 1958-1962).


Συλλήψεις. Φωτ. Αρχείο Αυγής.

Από τους 200 διαδηλωτές που θα συλληφθούν, οι 21 θα δικαστούν ως υπεύθυνοι για τα επεισόδια. Η Δίκη θα κρατήσει δύο εβδομάδες, για να αθωωθούν όλοι οι κατηγορούμενοι πανηγυρικά. Αργότερα όμως, ύστερα από έφεση της εισαγγελικής αρχής θα καταδικαστούν στο Εφετείο έντεκα.

Συνέπειες.

Ήταν τέτοια η αγανάκτηση των εργατών και τόσο επαίσχυντη η δράση της Αστυνομίας που η απεργία μετατράπηκε στην Αθήνα σε μια άγρια αιματηρή σύγκρουση. Για πρώτη φορά όμως μετά το 1949, οι εργατικές μάζες, οι εκμεταλλευόμενοι, αντιμετώπισαν με τη βία την βία των κατασταλτικών μηχανισμών του αστυνομικού κράτους, με άλλα λόγια αμφισβήτησαν έμπρακτα το μονοπώλιο της βίας από την αστική τάξη και τους λακέδες της.

Γράφει ο Στέργιος Κατσαρός χαρακτηριστικά με την όμορφη πένα του:

Δεν ήταν μόνο οι εβδομήντα χωροφύλακες που τραυματίστηκαν σοβαρά στα επεισόδια αυτά, αλλά και πολλοί άλλοι, που μετά τα γεγονότα υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους. Η ταπείνωση του χωροφύλακα, που για χρόνια ήταν απόλυτος κύριος της ζωής και της αξιοπρέπειας εκατομμυρίων ανθρώπων, είχε ένα απελευθερωτικό αποτέλεσμα για το σύνολο των καταπιεσμένων μαζών. Τώρα ο εργάτης δεν ήταν ο κακομοίρης που ζητούσε λύτρωση στα δεσμά της μετανάστευσης. Ήταν ο γίγαντας που «πρωί με τη δροσιά και μέσα στο λιοπύρι έχτιζε για να φτάσει τον ήλιο». Ο ανατολίτικος θρήνος του Καζαντζίδη έδωσε τη θέση του στο αισιόδοξο μαρς του Θεοδωράκη. Όσο για τον οικοδόμο, ξέφυγε από τα τάρταρα της κοινωνικής περιφρόνησης και έγινε ο πρωταγωνιστής της πολιτικής σκηνής, όπου κυριάρχησε για εφτά ολόκληρα χρόνια.
Από τότε οι φοιτητές και άλλοι εργαζόμενοι, όταν στις συγκρούσεις τους με την αστυνομία βρίσκονταν σε δυσκολίες, φώναζαν το σύνθημα «έρχονται οι οικοδόμοι».

Το σπάσιμο της τρομοκρατίας και της φοβίας θα άλλαζε τις συνθήκες στο συνδικαλιστικό κίνημα και θα άνοιγε αργότερα μια νέα προοπτική στην ανάπτυξη των εργατικών και γενικότερα των κοινωνικών αγώνων .

Η απεργία όσο αφορά τα αιτήματά της θα σημειώσει απόλυτη επιτυχία. Επιτυχία που θα οφείλεται και σε ένα μεγάλο βαθμό στην συνεχή, ακατάπαυστη και αγωνιστικά προσανατολισμένη δουλειά των οικοδομικών συνδικάτων που θα ανατρέψουν τις εργατοπατερικές κλίκες της καραμανλικής δεξιάς και θα δώσουν ποιοτικά μια νέα ώθηση στο εργατικό κίνημα.


Τι κερδίσαμε με τους αγώνες μας.

Αφηγήσεις.

Αναφέρθηκε και πιο πάνω η έννοια της διαμόρφωσης της κινηματικής εμπειρίας της πολιτικής. Η ανατροπή των καθιερωμένων που συντελέστηκε στη συγκεκριμένη απεργία, η συλλογική πρακτική και η ατομική συμμετοχή, αναδείχθηκαν σε σύμβολα αμφισβήτησης της κολοβής δημοκρατίας που επιβλήθηκε από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα μετά το 1949.

Οι συμμετέχοντες, στις αφηγήσεις τους, περιγράφουν αυτήν την αίσθηση της δύναμης που απέκτησαν μέσα από τη συμμετοχή τους στον απεργιακό αγώνα, ως μέθη, ως πανηγύρι, ως γιορτή:

Ήτανε η πρώτη φορά που έμπαινα σ' ένα τέτοιο πανηγύρι - βέβαια είχα ζήσει σ' έναν Εμφύλιο Πόλεμο και πάρα πολύ έντονα, αλλά δεν είχαμε φτάσει ποτέ στους μαζικούς αγώνες. [...] Ήταν μια άλλη, πρωτόγνωρη εμπειρία, η οποία από ένα σημείο και ύστερα αισθάνεσαι να μεθάς, έτσι; Αισθάνεσαι να μεθάς, και είσαι ικανός για όλα.

(Συνέντευξη με τον Μπάμπη Δ.)

Ήμασταν στην Πλατεία Καραΐσκάκη, κάτω εκεί, Φαβιέρου, και ήρθαν να μας διώξουν οι αστυνομικοί και κόψαμε μια ακακία εμείς, και χτυπάγαμε τους αστυνομικούς με το ξύλο. Και φύγαν, λέει, και είπαν: Αμάν! Όταν θε να 'ναι οι οικοδόμοι σ' απεργία, δεν ξανάρχονται οι αστυνομικοί να μας χτυπήσουν. Μετά παέναμε στο υπουργείο, δεν μας ενόχλαε κανένας. Παέναμ' τη διαμαρτυρία μας κανονικά.

(Συνέντευξη με τον Τάκη Ν.)

Μετά το πρώτο ξάφνιασμα, έμεινα μετέωρος [...] είδα μια σύγκρουση που έγινε ακριβώς μπροστά μου και είδα ότι σηκωνόντουσαν χέρια και χτυπάγανε. Ε, αυτό το διάστημα, το να είσαι μουδιασμένος απέναντι στο χωροφύλακα μέχρι το σημείο να πάρεις απόφαση να σηκώσεις κι εσύ το χέρι, περνάει ένα διάστημα. Βοήθαγε και η ίδια η αστυνομία, γιατί, μπορεί να μην είχανε τη φυσική κατάσταση, την εκπαίδευση των ΜΑΤ, αλλά είχανε μια αγριότητα που ήταν απ' τον Εμφύλιο Πόλεμο. Γιατί τώρα μπορεί κάποιον να τον χτυπήσουνε βάρβαρα, αλλά εκεί ήτανε χτυπήματα καίρια, ήτανε απ' τον Εμφύλιο. [...] Ε, το πρώτο που μου 'ρθε είναι ότι πρέπει, τελικά, όχι ν' αντισταθείς. Το πρώτο είναι να προφυλαχτείς. [...] Η αστυνομία έχοντας το θάρρος του Εμφυλίου Πολέμου, προσπάθησε να διαλύσει αυτόν τον κόσμο. Τεχνικά ήταν αδύνατο να διαλυθεί, γιατί ήταν ογκώδης η διαδήλωση. [···] Δεν δημιουργήθηκε πανικός, ούτως ώστε να φύγει όλος ο κόσμος. Αν κά­ποιος έπεφτε σε μια κατάσταση πανικού ή να υποχωρήσει, ε, τεχνικά ήταν αδύνατο να υποχωρήσει, η μάζα ήτανε συμπαγής. Ε, οπότε άρχισε τελικά, μετά το πρώτο ξάφνιασμα, άρχισε τελικά μια προσπάθεια αντίστασης. Το δεύτερο είναι ότι δεν έφυγε κανένας από τη θέση του, δεν υποχώρησε από τη θέση του, δημιούργησε μια διάθεση επιθετική πια. Ε, αυτό έληξε σαν πανηγύρι μετά. Λέγοντας πανηγύρι, είναι αυτό το ξέσπασμα. Το από καιρό, από χρόνια καταπίεσης, προσβολών απέναντι στον μπάτσο. Κι εκείνη τη στιγμή ένιωθες τελικά ότι μπορείς να τ' αναπληρώσεις.

(Συνέντευξη με τον Στέλιο Κ.)

(Οι αφηγήσεις βρίσκονται στο εξαιρετικό βιβλίο της Δήμητρας Λαμπροπούλου,
"Οικοδόμοι: οι άνθρωποι που έχτισαν την Αθήνα". Ένα βιβλίο υπόδειγμα, για το τι μπορεί να καταφέρει ένας ιστορικός όταν κάνει σωστή αξιοποίηση των διαθέσιμων πηγών, αλλά και όταν ταυτόχρονα έχει ένα στέρεο θεωρητικό υπόβαθρο).

Τελικά τίποτα δεν θα μείνει ίδιο μετά από αυτήν την απεργία. Ακόμα και σε συμβολικό επίπεδο, σε επίπεδο σημειολογίας πολλά θα αλλάξουν. Οι νεαρές μικροαστές ή τουλάχιστον πολλές από αυτές, θα αλλάξουν ακόμα και τα ανδρικά τους είδωλα, με τον σκληρό αγωνιστή αλλά μπεσαλή οικοδόμο να αντικαθιστά τον σοβαρό πειθαρχημένο εύελπη στα όνειρα τους.

Οικοδόμος δίχως Σπίτι .

Οικοδόμος δίχως σπίτι κι άμα λάχει μπετατζής
Δώσε βάση σ΄ ότι λέω γιατί είμαι μπεσαλής

Γυναίκα λεβεντόκορμη, γυναίκα μου ωραία,
εμείς οι δυο βρε μάτια μου θα ζήσουμε παρέα.

Οικοδόμος δίχως σπίτι, μα στο λέω καθαρά.
Θέλω ντόμπρες εξηγήσεις να περάσουμε καλά.

Οικοδόμος δίχως σπίτι, μα τα μπράτσα δυνατά
ότι θέλεις θα το έχεις, δε φοβάμαι την δουλειά.

(Γ. Μαρκόπουλος, 1976)


Διαβάστε

Ηλία Στάβερης: “Οικοδόμοι – ηρωικοί αγώνες μιας 7ετίας 1960-1967”, εκδόσεις Παρασκήνιο. Αθήνα 2003.

Δήμητρα Λαμπροπούλου “Οικοδόμοι – Οι άνθρωποι που έκτισαν την Αθήνα, 1950-1967”, εκδοσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2009.

Σπύρος Λιναρδάτος, “Από τον Εμφύλιο στη Χούντα”, τόμος Γ' 1958-1962, εκδόσεις “Το Βήμα – Βιβλιοθήκη”.

Στέργιος Κατσαρός, “Εγώ ο προβοκάτορας, ο τρομοκράτης - Η γοητεία της Βίας”, εκδόσεις Μαύρη Λίστα, Αθήνα 2000.

«Πολεοδομία και Δημόσια Τάξη, Αθήνα Οχυρωμένη Πόλη» Αθήνα 2002. Εκδόσεις "Λέσχη των Κατασκόπων του 21ου αιώνα". Διάλεξη-πτυχιακή εργασία δύο φοιτητών της Αρχιτεκτονικής του Μετσοβείου του 1977, όπου με σαφείς καταστασιακές επιρροές θα ερμηνεύσουν με πολεοδομικούς όρους την "ανίερη εξέγερση" του Δεκέμβρη του 1944, αλλά και όλες τις άλλες βίαιες συγκρούσεις των εργατών με τις δυνάμεις καταστολής στα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Ο σχεδιασμός της Αθήνας, 150 χρόνια τώρα, βασίστηκε στην ανάγκη προληπτικής διαχείρισης και καταστολής της ταξικής πάλης.

Τις Αθηναϊκές εφημερίδες της περιόδου.