Ασθένεια Βασιλιά Παύλου - Μεσαιωνικές τελετές στην Αθήνα του 1964

Το Ιστορικό της ασθένειας.

Το πρωί της 21ης Φεβρουαρίου 1964, σε ειδική αίθουσα των Ανακτόρων στο Τατόι που είχε μετατραπεί σε χειρουργείο, ο Βασιλιάς Παύλος θα υποβληθεί σε μια δύσκολη χειρουργική επέμβαση, προκειμένου σύμφωνα με τα ιατρικά ανακοινωθέντα της εποχής, να θεραπευθεί από "στένωση του πυλωρού, συνεπεία γαστρικού έλκους", ασθένεια που τον βασάνιζε τον τελευταίο χρόνο. Την δύσκολη αυτή επέμβαση θα αναλάβουν κορυφαίες μορφές της ελληνικής χειρουργικής της εποχής, όπως ο Αλ. Μάνος, καθηγητής και προσωπικός γιατρός του Βασιλιά, ο Θ. Δοξιάδης, ο Νίκος Τσαμπούλας, συνεπικουρούμενοι από δύο Άγγλους χειρουργούς, που ήρθαν στην Αθήνα για τον σκοπό αυτό (Στ. Καίην και Εντ. Μουίρ).

(Η αλήθεια βέβαια είναι ότι ο Παύλος δεν έπασχε από απλό, καλόηθες έλκος του στομάχου, αλλά από καρκίνο και μάλιστα σε αρκετά προχωρημένο στάδιο. Και παρά το γεγονός ότι το Παλάτι προσπάθησε να κρατήσει μυστική την ασθένεια του Βασιλιά, όλος σχεδόν ο κόσμος γνώριζε τι πραγματικά συνέβαινε. Δυο ημέρες πριν το χειρουργείο, ο Βασιλιάς είχε ορκίσει την κυβέρνηση Ενώσεως Κέντρου και πραγματικά απ' ότι φαίνεται, το κατάφερε με μεγάλη δυσκολία, αφού ήταν και φαινόταν πολύ άρρωστος).

Όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, ακόμα και σήμερα παρά την τεράστια εξέλιξη της χειρουργικής και της αναισθησιολογίας, η εγχείρηση δεν πήγε καλά. Ο παρατεταμένος κλινοστατισμός είχε σαν αποτέλεσμα ο Βασιλιάς να υποστεί θρομβοφλεβίτιδα του δεξιού κάτω άκρου, πνευμονική εμβολή και στη συνέχεια όπως είναι λογικό, νεφρική ανεπάρκεια με ολιγουρία, γεγονός που τον οδήγησε σε ουραιμικό κώμα. Ήδη από τις αρχές του Μαρτίου όλα έδειχναν ότι ο Παύλος μέτραγε ημέρες ή ακόμα και ώρες ζωής, μιας που η κατάστασή του θα μπορούσε να περιγραφεί με τη σύγχρονη ορολογία ως "πολυοργανική ανεπάρκεια", κατάσταση που τις περισσότερες φορές είναι μη αναστρέψιμη.

Η θρομβωτική διάθεση και η πνευμονική εμβολή που ήταν συνέπειά της, αντιμετωπίστηκε με αντιπηκτικά φάρμακα που ήρθαν από τη Γερμανία με ειδική πτήση επί τούτου. Από τις πληροφορίες μου, ο Παύλος θα πρέπει να ήταν ο πρώτος Έλληνας που υποβλήθηκε ποτέ στην ιστορία της ελληνικής θεραπευτικής σε αντιπηκτική αγωγή με κλασική ηπαρίνη, που μόλις εκείνη την εποχή είχε αρχίσει να διαδίδεται για τη μετεγχειρητική προφύλαξη από την θρόμβωση των ακινητοποιημένων ασθενών.

Η Εικόνα.

Το βράδυ της 2ης Μαρτίου και ενώ η κατάσταση φαινόταν δραματική, εκδίδεται επίσημη ανακοίνωση από το Τατόι, κατά την οποία,

"ο Διάδοχος Αντιβασιλεύς, απεδέχθη ευγνωμόνως την προσφοράν του Ιερού Ιδρύματος της Ευαγγελιστρίας της Τήνου, όπως η Ιερά Εικόνα της Παναγίας μεταφερθή εις τα Ανάκτορα του Τατοΐου, προς επίσκεψιν, ίασιν και θεραπείαν του ασθενούντος Βασιλέα".



Αναμφισβήτητα και πρέπει να το τονίσουμε αυτό, το ελληνικό κράτος, επέδειξε στο συγκεκριμένο ζήτημα απίστευτη και ασυνήθιστη αποτελεσματικότητα και άκρως εντυπωσιακό συντονισμό στις απαιτούμενες ενέργειες. Με κυβερνητική διαταγή, το αντιτορπιλικό "Σφενδόνη", εγκαταλείπει τη ναυτική πολεμική άσκηση, κάπου στα νερά του Αιγαίου και σπεύδει με ταχύτητα στην Τήνο, όπου παρέλαβε την εικόνα και κατέπλευσε στο λιμάνι του Πειραιά την 1η πρωινή. Στην αποβάθρα περιμένουν ο διάδοχος, ο ίδιος ο πρωθυπουργός, ο Αρχιεπίσκοπος, ο αρχηγός του ΓΕΝ, ο επικεφαλής του βασιλικού στρατιωτικού οίκου στρατηγός Δόβας και πλήθος άλλων υπουργών και πολιτικών. Και πολύς κόσμος. Ο λαουτζίκος, που περίμενε την Παναγία για να σώσει τον Βασιλιά του.

Εφημερίδα «Η Καθημερινή», 4 Μαρτίου 1964.

Ο ηγούμενος της μονής Ευαγγελιστρίας παραδίδει την εικόνα με τελετουργική μεγαλοπρέπεια στον Αρχιεπίσκοπο και αυτός με τη σειρά του στον διάδοχο Κωνσταντίνο.

Ο Κωνσταντίνος μεταφέρει την εικόνα στο Τατόι, ακολουθούμενος από τον ίδιο τον Γεώργιο Παπανδρέου και τους βασικούς υπουργούς της κυβέρνησής του, Μητσοτάκη, Τούμπα, Μπακατσέλο και Ακρίτα.

Επρόκειτο για μια καθαρά μεταφυσική και μεσαιωνική τελετή, ανάλογη αυτής που έγινε το 1913, προκειμένου να θεραπευτεί ο τότε Βασιλιάς Κωνσταντίνος ο Α' από την πλευρίτιδα που έπασχε. Μόνο που το 1964 δεν ήταν 1913 και φυσικά, είχαν επιστρατευτεί όλα τα σύγχρονα μέσα της εποχής και ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός.

Εννοείται ότι η εικόνα της Παναγίας δεν βοήθησε και ο Παύλος απεβίωσε την 6η Μαρτίου το απόγευμα.

Κάποια σχόλια.

Η μεσαιωνική αυτή τελετή, όπως και οι ανάλογες αυτού του είδους, θα μπορούσε να μελετηθεί κάτω από το πρίσμα της δεισιδαιμονίας και της χρήσης της από την επίσημη κρατική εξουσία. Παρόμοια επεισόδια την ίδια περίπου εποχή, καταγράφονται στην ελληνική ιστορία, ιδιαίτερα με αυτήν που ασχολείται με τα πεπραγμένα και τη ζωή της Άρχουσας Τάξεως, (που συναγωνιζόταν τον απλό λαό στην αμάθεια, στην πρόληψη και την θρησκοληψία). Ας θυμηθούμε για παράδειγμα το επεισόδιο Δίελλα από το άρθρο της ελληνικής wiki για τον Γεώργιο τον Β' :

Τον Απρίλιο του 1946, μία κοπέλα, γύρω στα 30, ονόματι Έλλη Δίελλα, επισκέφθηκε τον Παναγιώτη Σιφναίο και του δήλωσε ότι ήταν απεσταλμένη μιας γερόντισσας ονόματι Δέσποινας, η οποία ήθελε να διαβιβάσει ένα μήνυμα προς τον Γεώργιο Β΄. Όταν επισκέφθηκε ο Π. Σιφναίος το σπίτι της γερόντισσας συνάντησε εκεί εξερχόμενο τον βιομήχανο Μποδοσάκη-Αθανασιάδη. Η γερόντισσα Δέσποινα είπε τα εξής: "Η Παναγία επιθυμεί να διαβιβάσεις εσύ το μήνυμα που θα σου πώ στο Βασιλέα. Ο Βασιλεύς θα επανέλθη στην Ελλάδα. Πρίν αποβιβασθή όμως στας Αθήνας, πρέπει απαραιτήτως να περάση από την Τήνον και να προσκυνήση την Μεγαλόχαρην. Άν παραλείψη να το κάμη, θα αποθάνη έξ μήνας μετά την επάνοδόν του. "

O Π. Σιφναίος το μετέδωσε μέσω Ραούλ Ρωσέττη στο Γεώργιο Β΄ και επισκέφθηκε δεύτερη φορά τη γερόντισσα Δέσποινα, όπου του έδειξε μια εικόνα δώρο του τέως Πρωθυπουργού Εμ. Τσουδερού. Σύμφωνα με μαρτυρία του Τσουδερού στον Σπ. Μαρκεζίνη, όταν ευρίσκετο επί Μεταξά, υπό περιορισμό στην Εκάλη, τον είχε επισκεφθεί η γερόντισσα και του είχε πεί ότι θα γίνει "Πρωθυπουργός στο Εξωτερικό". O Τσουδερός της είπε ότι προφανώς εννοούσε ότι θα γίνει Υπουργός των Εξωτερικών. Εκείνη όμως επέμενε. Όταν αργότερα έγινε πράγματι Πρωθυπουργός στο εξωτερικό, ο Τσουδερός, ο οποίος πίστευε στον πνευματισμό, της δώρησε την εικόνα.

Εκτός του Σιφναίου, η γερόντισσα Δέσποινα συνάντησε και τον πρώην Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο για να μεταφέρει το μήνυμα στον Βασιλιά. Ο μεγάλης μόρφωσης Χρύσανθος, διστάζοντας και μη θέλοντας να παρεξηγηθεί, κάλεσε τον Σπ. Μαρκεζίνη και τον παρακάλεσε, διακριτικά, να μεταβεί στο Λονδίνο η Δίελλα, για να μεταφέρει η ίδια το μήνυμα. Η Δίελλα μετέβη στο Λονδίνο με στρατιωτικό αεροπλάνο αλλά σύμφωνα με τον Ρωσσέτη " ο Βασιλεύς δεν απέδωσε σημασία "

Αλλά νομίζω ότι μια τέτοια προσέγγιση είναι απλά επιφανειακή. Ένας μεγάλος σοβιετικός επιστήμονας, ο στρουκτουραλιστής Γιούρυ Λότμαν, (Yuri M. Lotman) σημειολόγος, κριτικός και μελετητής της ιστορίας των πολιτισμών, στις αναλύσεις του πάνω στο θέμα των συμβόλων μιας κοινωνίας, εξηγεί πολύ πειστικά όλα αυτά τα φαινόμενα που για πολλούς από μας παρουσιάζονται ως αδιανόητα και εξωφρενικά:

Σύμφωνα λοιπόν με τον Λότμαν, όταν ένα ανθρώπινο ον γίνεται προσωπικά σημαντικό για το σύστημα κουλτούρας, μεταμορφώνεται σε σημείο. Η ζωή του, αλλά ακόμα περισσότερο και ο θάνατός του είναι - αν όχι απόλυτα προκαθορισμένα - τουλάχιστον σημαδεμένα από αυτήν την συμβολική λειτουργία.

Στην προκειμένη περίπτωση, ο θάνατος του βασιλιά, κάνει την ελληνική κοινωνία να λειτουργήσει ως μια καλολαδωμένη μηχανή που βάζει σε κυκλοφορία τα σύμβολα.