Βαγγέλης Κτιστάκης

Είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο να παρουσιάσει κανείς, μέσα σε λίγες σειρές τη ζωή και το έργο του Χανιώτη κομμουνιστή και ήρωα του αντιστασιακού αγώνα Βαγγέλη Κτιστάκη. Για τους Κρήτες κομμουνιστές και αριστερούς γενικότερα, ο Βαγγέλης Κτιστάκης, ήταν και θα παραμένει ένας αετός, ένα σύμβολο ηρωισμού και αυτοθυσίας, που θα παραδειγματίζει για πάντα τις παλιές και νέες γενιές αγωνιστών.



Γεννήθηκε στα Χανιά το 1908. Η οικογένειά του ήταν πολύ πλούσια, αφού ο πατέρας του – παλαίμαχος αγωνιστής και αυτός των πολέμων των Κρητών για την Ένωση – Ιωάννης Κτιστάκης, είχε επιχείρηση ξυλείας και οικοδομικών έργων, μια από τις μεγαλύτερες στην Κρήτη.
Αφού τελείωσε το Γυμνάσιο με άριστα, στα μέσα της δεκαετίας του 1920, ο Βαγγέλης Κτιστάκης, θα μεταβεί στη Γερμανία, για να σπουδάσει στο Βερολίνο Νομική και Οικονομικές Επιστήμες.

Στο Βερολίνο, θα γνωρίσει το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα της γερμανικής πρωτεύουσας και παράλληλα με τις σπουδές του θα μελετήσει βαθιά τη μαρξιστική θεωρία. Ταυτόχρονα όμως, θα δει από κοντά την ανάδυση και γιγάντωση του φασιστικού φαινομένου, γεγονός που θα τον σημαδέψει σε όλη την υπόλοιπη ζωή του.

Στη Γερμανία, ο Βαγγέλης, θα ολοκληρωθεί σε πρότυπο διανοούμενου κομμουνιστή, σε οργανικό διανοούμενο της εργατικής τάξης. Θα συνδυάζει με την απαράμιλλη ευφυΐα του, την βαθιά μαρξιστική του παιδεία και την καλή, στερεή επιστημονική του κατάρτιση, την ικανότητα της επεξεργασίας και ανάλυσης των θεωρητικών προβλημάτων που αναδείχνονται από την καθημερινή πρακτική πάλη και την δυνατότητα εξεύρεσης σωστών λύσεων για αυτά. Με άλλα λόγια, πιο απλά, συνδύαζε με μοναδικό τρόπο την θεωρία με την πρακτική δράση.

Το 1930, θα υποστηρίξει την διδακτορική του θέση στο Πανεπιστήμιο Friedrich Wilhelm (Friedrich-Wilhelms-Universität) προκειμένου να αποκτήσει τον τίτλο του διδάκτορος. Η διδακτορική του διατριβή, που είχε ως τίτλο «Η Ευθύνη των Εφοπλιστών: Συγκριτική μελέτη υπό τη σκοπιά των ιστορικών πηγών» (Die Reederhaftung : Diss), θα υποστηριχθεί με επιτυχία μπροστά στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου και ο Κτιστάκης, στις 20 Δεκεμβρίου του 1930 θα αναγορευθεί σε διδάκτορα.

Το 1931, ο Κτιστάκης θα επιστρέψει στα Χανιά. Η εργατική τάξη στην Ελλάδα, ήδη δοκιμάζεται σκληρά από την οικονομική κρίση της εποχής, αλλά και τους αντεργατικούς νόμους του βενιζελικού κράτους, με πρώτο και καλύτερο το περίφημο «Ιδιώνυμο». Το ΚΚΕ, μετά τη γνωστή παρέμβαση της Διεθνούς στα οργανωτικά του ζητήματα, θα ανασυνταχθεί και θα αρχίσει πια να παίρνει τις λεωφόρους των μαζών. Πέρα από την εξαγγελία της Επανάστασης (που ήταν αδύνατη, όπως όλοι, ακόμα και οι ίδιοι κομμουνιστές υποψιάζονταν), θα θέσει ως προγραμματικούς στόχους την οικονομική ανάπτυξη μέσω της βαριάς βιομηχανίας, την λύση του αγροτικού και γλωσσικού προβλήματος, τον αστικό εκδημοκρατισμό της χώρας, την εκκοσμίκευση του Κράτους, την απαλλαγή από την ξένη εξάρτηση, κλπ. Στόχοι που συγκίνησαν τόσο τις λαϊκές μάζες, αλλά και πολλούς που προέρχονταν από τον αστικό χώρο, ειδικά από την βενιζελική παράταξη που είχε φτάσει στα όρια των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων στις οποίες μπορούσε να προβεί.

Ο Βαγγέλης Κτιστάκης, όπως και τόσοι άλλοι διανοούμενοι της εποχής, θα ενταχθεί στις γραμμές του ΚΚΕ. Θα μείνει για πάντα πιστός στο λαϊκό κίνημα, στον αγώνα των εργαζομένων για καλύτερη ζωή. Η Κομματική Οργάνωση του ΚΚΕ στα Χανιά, θα έχει την τύχη εκείνη την εποχή να έχει άξια, γερά καταρτισμένα στελέχη. Οι περισσότεροι από αυτούς, θα γίνουν αργότερα μάρτυρες του εθνικού και αντιστασιακού αγώνα. Ενδεικτικά, αξίζει να αναφέρει κανείς τους Γιώργο Τσιτήλο, Πάνο Κορνάρο, φοιτητές που διώχθηκαν από το Πανεπιστήμιο μετά τις σπουδαστικές κινητοποιήσεις του 1929 και φυσικά τον αξέχαστο γεωπόνο Νίκο Μαριακάκη. Ο Τσιτήλος θα εκτελεστεί στον Εμφύλιο, ενώ οι δύο άλλοι, φυλακισμένοι από την 4η Αυγούστου θα βρουν τον θάνατο με τους Διακόσιους της Καισαριανής, την Πρωτομαγιά του 1944.

Η ομάδα αυτή των κομμουνιστών, θα αναπτύξει πολυποίκιλη και σημαντική δραστηριότητα στην περιοχή. Συνδικαλιστικοί αγώνες, μορφωτικοί όμιλοι, παρεμβάσεις για τοπικά ζητήματα στον επαρχιακό τύπο, ανάπτυξη λαϊκών πρωτοβουλιών για επίλυση των καθημερινών προβλημάτων. Και από το 1933, στην πόλη, θα αναπτυχθεί ένα υπέροχο κίνημα, με στόχο την ανακοπή της προβλεπόμενης φασιστικής εκτροπής.

Τα γεγονότα της εποχής που οδήγησαν τη χώρα στη μοναρχοφασιστική δικτατορία είναι λίγο πολύ γνωστά. Εργατικές και αγροτικές κινητοποιήσεις. Αγώνας ενάντια στις συνέπειες του Ιδιωνύμου και στις διώξεις εργατικών στελεχών. Άνοδος του Ναζισμού. Παγκόσμια συμπαράσταση στον αγώνα της Δημοκρατικής Ισπανίας. Βενιζελικό Κίνημα του 1935. Παλινόρθωση, εκλογές του Γενάρη του 1936. Δικτατορία του Γεωργίου-Μεταξά.
Ο Κτιστάκης, θα μείνει από τα λίγα στελέχη που δεν θα πιαστούν από το μοναρχοφασισμό. Από το 1936, ως το 1944 που θα συλληφθεί, θα βρίσκεται στην παρανομία.

Στην διάρκεια της δικτατορίας, θα είναι από τους πρωτεργάτες της ίδρυσης των αντιφασιστικών οργανώσεων στην Κρήτη και από τα στελέχη του αντιδικτατορικού κινήματος. Έχοντας εξαιρετικές αστικές δυνατότητες θα προσπαθήσει να έρθει σε επαφή με στελέχη του βενιζελικού κυρίως χώρου, προκειμένου να οργανωθεί μια λαϊκή εξέγερση ενάντια στον Μεταξά. Στη αντιδικτατορική εξέγερση των Χανίων το 1938, πρόχειρα προετοιμασμένη και ανοργάνωτη, θα είναι απών, αφού θα βρίσκεται εκτός της πόλης για κομματική δουλειά. Θα ασκήσει κριτική αργότερα στα στελέχη του κόμματος για την κακή πορεία της.

Το 1939, μετά την εσωκομματική διάλυση που επέφεραν τα χτυπήματα της Ασφάλειας, ο Κτιστάκης, θα απομονωθεί από το Κόμμα, ως μέλος της «χαφιεδικής» Παλιάς Κεντρικής Επιτροπής. Πρόκειται για μια απομόνωση η οποία θα του στοιχίσει ακριβά, αλλά δεν θα τον αποθαρρύνει από τον αγώνα του. Η απομόνωση αυτή, θα συνεχιστεί τα πρώτα χρόνια της Κατοχής, όπου ο Κτιστάκης βρίσκεται στην Αθήνα. Θα κινδυνέψει να πεθάνει στην κυριολεξία από την πείνα. Απευθύνει δραματικές εκκλήσεις στο Κόμμα. Συνεχίζει να δρα, πρακτικά μόνος και στιγματισμένος ως «ύποπτος».

Τελικά, το 1943, θα γίνει ξανά δεκτός από το ΚΚΕ, όπου θα συμμετέχει στις θεωρητικές επεξεργασίες της Κεντρικής Επιτροπής για τα οικονομικά ζητήματα και θα συμβάλλει στη σύνταξη της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης, μαζί με τον αξέχαστο Γιώργο Ζιούτο-Ζωιτόπουλο.
Την Άνοιξη του 1944, θα κατεβεί στην Κρήτη ως αντιπρόσωπος της ΠΕΕΑ, αλλά και ως γραμματέας του Γραφείου Περιοχής του ΚΚΕ. Η δράση του την περίοδο εκείνη, αν και βραχυχρόνια θα μείνει για πάντα στην Ιστορία του κινήματος στο νησί.

Στις 13 Ιουνίου του 1944, ο αγωνιστής θα συλληφθεί σε μεικτό μπλόκο χωροφυλάκων και Γερμανών στην εβραϊκή συνοικία των Χανίων. Υπεύθυνος για την σύλληψή του ήταν ο Ενωματάρχης του Τμήματος Ασφαλείας Χωροφυλακής Χανίων, Τζεϊράνης. Ο Τζεϊράνης γνώριζε τον Βαγγέλη Κτιστάκη από την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας και τον αναγνώρισε αμέσως. Αναφέρεται, ότι σε νεύμα απλού χωροφύλακα να αφήσει τον αντιστασιακό αγωνιστή να φύγει, ο Τζεϊράνης είπε:

«Οχτώ χρόνια τον κυνηγάω και τώρα μου λες να τον αφήσω; ».

Θα παραδοθεί στους Γερμανούς και θα οδηγηθεί στο κολαστήριο της Αγιάς, όπου θα δολοφονηθεί με βάρβαρο τρόπο από τους Ναζί, στις 16 Ιουνίου.

Ο Κατοχικός Ριζοσπάστης της 21 Ιουλίου του 1944, αναγγέλλει την δολοφονία του αγωνιστή.

Ένα χρόνο μετά, στις 16 Ιουνίου του 1945, ο Νίκος Ζαχαριάδης θα γράψει στον Ριζοσπάστη:

«Ένα σεμνό παλικάρι. Τόνε γνώρισα σε δύσκολες στιγμές του Κινήματός μας, όταν το Κόμμα μας προσπαθούσε ν' ανοίξει το δρόμο προς μια μαζική δράση και δημιουργία. Στην προσπάθεια αυτή ο Κτιστάκης πρόσφερε όσα μπορούσε άγνωστος στους πολλούς, χωρίς επίδειξη, με μια θέληση επίμονη και με μια μετριοφροσύνη που ξεχωρίζουν τον πραγματικό αγωνιστή. Μα δίπλα σ' αυτά ο Βαγγέλης είχε και μυαλό και έβλεπε καθαρά και μακρυά. Και είχε μια πίστη βουνό. Δεν τον τράνταζε τίποτε. Στρατιώτης στο μεγάλο στρατό των αγωνιστών δεν γνώριζε επιφύλαξη και δινότανε ολόκληρος, δίχως κανένα δισταγμό στον αγώνα μας. Αναλάμβανε τομείς στη δουλειά μας που και στα χρόνια ακόμα εκείνα της μισονομιμότητας πριν από το 1936 ήθελαν καρδιά γερή, ψυχραιμία, πραγματικό θάρρος, ωριμότητα. Μα δίπλα στον πραχτικό αγωνιστή ο διανοητής μελετούσε τα βασικά προβλήματα της χώρας και του αγώνα. Ξεχωριστά τον απασχολούσε το αγροτικό μας πρόβλημα, τα οικονομικά και πριν απόλα τα ζητήματα της ιδιαίτερης πατρίδας του που τόσο αγαπούσε. Στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» συνεργαζότανε και βοηθούσε σοβαρά.
Έτσι ο Κτιστάκης συνδυάζει αυτά που χρειάζεται ο λαϊκός αγωνιστής. Θεωρία και πράξη. Έβλεπε καθαρά το δρόμο και το σκοπό μα την ίδια στιγμή καταχτούσε με τον αγώνα το δρόμο αυτόν, που τον έφερνε στο σκοπό.
Μα ο Βαγγέλης είχε και κάτι άλλο ακόμα : Ήταν και ένα μεγάλο παιδί, αγνό και με φλογερό ενθουσιασμό που τον έκαιγε μα που δεν ήθελε να τόνε δείχνει. Η παραμικρή επιτυχία μας τόνε συνάρπαζε και τον ενθουσίαζε. Μα και την πιο μεγάλη καταδρομή την τοποθετούσε σωστά, την αντιμετώπιζε ψύχραιμα και αποφασιστικά.
Μα τόνε πήραν η προδοσία και ο χιτλερισμός. Μα δεν τον έσβησαν. Αντίθετα, η θυσία του τον ξεσήκωσε ακόμα πολύ. Και τη στιγμή που οι προδότες δωσίλογοι γυρνάν λεύτεροι και γλεντούν την προδοσία τους, ο Λαός της χώρας μας και ιδιαίτερα οι συμπατριώτες και συναγωνιστές του .......... σήμερα τη σκέψη στον αγωνιστή Κτιστάκη που δίπλα σε όσους άλλους μας έχουν γίνει σύμβολο και παράδειγμα.
Η Κρήτη και τα Χανιά, το ηρωικό νησί και η Δημοκρατική Ακρόπολή του πρόσφεραν μια ακόμα θυσία, πρόσθεσαν ένα ακόμα κρίκο στη μακρυά αλυσίδα των προσφορών για τη Λευτεριά που ξεκίνησε παλεύοντας τον καταχτητή και που την ολοκλήρωσή της θα τήνε βρει στο λεύτερο λαϊκό δημιούργημα της Λαϊκής Δημοκρατίας. Σαν ένα απ' τα διαμάντια της θάναι και η Ελληνική Κρήτη. Το αγνό της παιδί της Ιδέας, το Βαγγέλη Κτιστάκη δε θα τόνε ξεχάσουμε ποτέ».

Διαβάστε:



«Η αντίσταση στον Ν. Χανίων», του Λευτέρη Ηλιάκη, Αυτοέκδοση. Χανιά, 2003. Εξαιρετικά πλούσιο σε ντοκουμέντα βιβλίο.

«Ανατολική Κρήτη. Κατοχή, αντίσταση, εμφύλιος», του αξέχαστου κομμουνιστή γιατρού Μιχάλη Κοκολάκη. Εκδόσεις «Αλφειός» Αθήνα 1989. Νοκουμέντα για την σύλληψη του Βαγγέλη Κτιστάκη και την εκτέλεση του Ρούσσου Κούνδουρου στα Χανιά.

«Το αντιδικτατορικό κίνημα της Κρήτης: Χρονικό», Χανιά 1965. Του Βαγγέλη Χατζηαγγελή.

«Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ» από τη Μάρω Δούκα και τις εκδόσεις Πατάκη. Αθήνα 2010. Ιστορικό μυθιστόρημα, με φόντο τα Χανιά του τελευταίου χρόνου της γερμανικής κατοχής. Η μορφή του Βαγγέλη Κτιστάκη, πανταχού παρούσα στις σελίδες του ενδιαφέροντος αυτού βιβλίου.

«Σχέσεις ΚΚΕ και Διεθνούς Κομμουνιστικού Κέντρου: Β Παγκόσμιος Πόλεμος», του Γρηγόρη Φαράκου, από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 2004. Περιλαμβάνονται οι δραματικές επιστολές του Κτιστάκη στην Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος, για την αποκατάστασή του, στα πρώτα χρόνια της Κατοχής.

Συνέντευξη του αντιστασιακού αγωνιστή Γιώργου Χριστοδουλάκη, για τα γεγονότα της σύλληψης του Βαγγέλη Κτιστάκη τον Ιούνιο του 1944. Στο «Ρεπορτάζ χωρίς Σύνορα»

«Ο τύπος στη Λαϊκή Δημοκρατία», του Γεωργίου Ζιούτου, Αθήνα 1945, από τις κομματικές εκδόσεις «Νέα Βιβλία, Α.Ε.». Επανέκδοση από τις εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2003. Το βιβλίο γράφτηκε στα χρόνια της Κατοχής, με την συμβολή του Βαγγέλη Κτιστάκη, στον οποίο αφιερώθηκε από τον συγγραφέα.

«Βαγγέλης Κτιστάκης: Ο αντιφασίστας λαϊκός αγωνιστής και η εποχή του».
Ιστορική μελέτη, του Βαγγέλη Χατζηαγγελή. Χανιά 1964. Ολοκληρωμένη βιογραφία του Κτιστάκη, με πολλά ντοκουμέντα και στοιχεία άγνωστα στο ευρύ κοινό. Ολόκληρο στο scribd.

«Ντοκουμέντα μιας εποχής» της Αλίκης Παλίδου. Ηράκλειο 2009. Αυτοέκδοση. Σπάνια ντοκουμέντα από τα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι τα τέλη του πρώτου μισού του 20ου αιώνα περιλαμβάνονται στο συγκεκριμένο βιβλίο που είναι αφιερωμένο στον εξάδελφό της κας Παλίδου, Βαγγέλη Κτιστάκη.