ΠΑΣΟΚ και τροτσκιστές

Αξίζει - όχι μόνο για ιστορικούς λόγους - να συζητηθεί το ζήτημα των σχέσεων του ΠΑΣΟΚ με κάποιες τροτσκιστικές ομάδες στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Σχέσεις οργανωτικές, με πολλές ρήξεις και αντιθέσεις, που σταμάτησαν από τις αρχές της δεκαετίας του 80, όταν το ΠΑΣΟΚ πήρε την εξουσία.

Αξίζει επίσης γίνει μια μικρή αναφορά στην τακτική του εισοδισμού, τακτική που κυριάρχησε σε πολλές από τις οργανώσεις που προέρχονταν από τον αρχικό πυρήνα της 4ης Διεθνούς από τον ίδιο τον Τρότσκι, στη Γαλλία το 1940.

Σύμφωνα λοιπόν  με τους υποστηρικτές του εισοδισμού, η οργανωτική ένταξη των τροτσκιστών στα παραδοσιακά εργατικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης ήταν μία πολιτική που χαράχθηκε από τον ίδιο τον Τρότσκι.

Οι λόγοι προφανείς: Η χαλαρή οργανωτική δομή των κομμάτων της Σοσιαλδημοκρατίας επέτρεπε στο μέτρο του δυνατού την δημιουργία και λειτουργία φραξιών, σε αντίθεση με την συγκεντρωτική δομή των "σταλινικών κομμάτων". Στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δρούσαν πολλοί άνθρωποι, εργάτες, διανοούμενοι, που ήσαν ανιδιοτελείς και αγνοί αγωνιστές και ένιωθαν την ανάγκη της σοσιαλιστικής προοπτικής, σε αντίθεση με τις συμβιβασμένες με την κεφαλαιοκρατία ηγεσίες τους. Τα μέλη αυτά, έπρεπε και μπορούσαν να επηρεαστούν από τους τροτσκιστές.

Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τους οπαδούς του εισοδισμού, στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, οι τροτσκιστές, όφειλαν να ενταχθούν και να αγωνιστούν μέσα από τα εθνικοαπελευθερωτικά και αντιιμπεριαλιστικά κινήματα των λαών.

Η αρχή έγινε - όχι χωρίς αντιδράσεις, από μια μεγάλη μερίδα τροτσκιστών που πρέσβευαν την αναγκαιότητα ίδρυσης δυναμικών μπολσεβίκικων κομμάτων σε όλες τις χώρες, όσο μικρά αριθμητικά και να ήσαν αυτά - με την είσοδο πολλών τεταρτοδιεθνιστών κομμουνιστών στο Ανεξάρτητο Εργατικό Κόμμα της Αγγλίας και στο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Γαλλίας. Οι αντίθετοι με τον εισοδισμό, χαρακτηρίστηκαν σεχταριστές, που τους έφτανε να επιβιώνουν πολιτικά σε γκρουπούσκουλα χωρίς πολιτική επιρροή, τη στιγμή που οι μεγάλες εργατικές μάζες καθηλωμένες στη σοσιαλδημοκρατία και στο παραδοσιακό συνδικαλιστικό κίνημα, αγωνιούσαν για προοπτική.

Από το αφιέρωμα στο θέμα, που είχε κάνει το περιοδικό "Αντί στο τεύχος 241 (16.09.1983):


Με την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ μια σειρά τροτσκιστών είδαν σ’ αυτό ένα κλασικά Κεντρικό Κόμμα (ένα κόμμα που παραπαίει μεταξύ μαρξισμού και σοσιαλδημοκρατίας) που θα μπορούσε να χρησιμεύσει σαν μαζικός χώρος για δράση. Οι κυριότερες γνωστές ομάδες που έδρασαν στα πλαίσιά του είναι:

Η Ο.Ε. (ομάδα εργατών) με επικεφαλής τους Ρεμούνδο, Δελβιζόπουλο, Μαστρογιαννόπουλο κ.ά. που εκδίδουν μέχρι σήμερα την εφημερίδα «Ξεκίνημα» (1).

Η «Εργατική Δημοκρατία» με επικεφαλής τον Π. Δούμα που εκφραζόταν μέσα από το «Δελτίο».

Ορισμένα μεμονωμένα στελέχη που χαρακτηρίστηκαν σαν Παμπλικοί και προσχωρήσαν στο ΠΑΣΟΚ. μετά από διαβουλεύσεις με τον Α. Παπανδρέου, ανοικτά σαν τροτσκιστές. Σε αυτούς φαίνεται ότι ο Α.Π. έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση γιατί τοποθετήθηκαν οι περισσότεροι σε ηγετικά κλιμάκια του ΠΑΣΟΚ (Δ. Λιβιεράτος, συνυπεύθυνος με τη Β. Παπανδρέου για το ΚΕ.ΜΕ.ΔΙΑ., Γ. Κωστόπουλος, που του είχε ανατεθεί η εκπόνηση του περίφημου οργανογράμματος του ΠΑΣΟΚ. Δαλαβάγκας, Γκρινιάσος, μέλη της ΠΚΕ, Λαγάκος, Γεωργιάδης κ.ά.).

Σημαντικότερη όμως, σε εμβέλεια υπήρξε η δράση των δύο πρώτων ομάδων που με τη μεσολάβηση του Τεντ Γκραντ (τάση Μίλιταντ στην Αγγλία) το Σεπτέμβρη του 1975 συνενώθηκαν σε μία ομάδα.

Γύρω από τους πυρήνες αυτούς συσπειρώθηκαν το 1975 μερικά από τα πιο δυναμικά μέλη των Τοπικών Οργανώσεων του ΠΑΣΟΚ (οι κλαδικές έχουν διαλυθεί μετά τις διαγραφές γιατί στο σύνολο τους είχαν τοποθετηθεί υπέρ των διαφωνούντων). Η συσπείρωση αυτή οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι τροτσκιστές είχαν ήδη μια σχετική ιδεολογική «καθαρότητα», γνώριζαν καλά τα κλασικά κείμενα του μαρξισμού και δούλευαν εντατικά με αποτέλεσμα όπου δρούσαν να αναπτύσσονται μαζικές και δυναμικές οργανώσεις, στις οποίες γινόταν έντονη ιδεολογική ζύμωση.
Η έκδοση του «Ξεκινήματος» την Πρωτομαγιά του 1975, που αρχικά δεν αντιβαίνει την κομματική νομιμότητα, ανταποκρίνεται στις αγωνίες μιας σειράς από τα ριζοσπαστικότερα μέλη του ΠΑΣΟΚ εκείνη την εποχή.

Η Εκκαθάριση.

Το καλοκαίρι του 1975, μετά τις διαγραφές στήθηκε στα ΠΑΣΟΚ ένα γραφείο Οργανωτικού στα οποίο διορίστηκαν και τροτσκιστές, που με την ιδιότητα τους σαν μέλη του γραφείου προσπάθησαν να προωθήσουν τη συγκρότηση. «Διατοπικών» Νεολαίας, Συντονιστικών Επιτροπών Τ.Ο., υπευθύνων διαφώτισης κτλ.

Είναι η πρώτη προσπάθεια συγκρότησης εκλεγμένων οργάνων από την ίδια τη βάση.

Βέβαια μέσα από τα διατοπικά δίνεται και η δυνατότητα προσέγγισης και ζύμωσης περισσότερων μελών, πράγμα που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τους τροτσκιστές. Στο τέλος του 1975 γύρω στις 20 τοπικές οργανώσεις της Αθήνας και ορισμένα μέλη στη Θεσσαλονίκη δέχονται την επίδραση τους.
Η αυξανόμενη όμως επιρροή τους δημιουργεί ανησυχίες στους κύκλους του ΠΑΣΟΚ Β' που είτε για λόγους ιδεολογικούς, είτε ελέγχου του κομματικού μηχανισμού, σε συνεργασία με ορισμένα στελέχη από το περιβάλλον του Προέδρου που θεωρούν ότι η στάση του είναι αρκετά επιφυλακτική (έμμεσα τον κατηγορούν και για φιλοτροτσκισμό), στήνουν ένα δίκτυο παρακολούθησης των τροτσκιστών που θυμίζει αστυνομικό μυθιστόρημα (2).

Αργότερα οι μέθοδοι που εισήγαγαν στο ΠΑΣΟΚ ορισμένοι από τους παραπάνω, θα εφαρμοστούν και εναντίον τους.

Ταυτόχρονα η Σπουδάζουσα (ΠΑΣΠ) που μέσα από μια διαφορετική πορεία έχει οδηγηθεί σε αντιτροτσκιστικές θέσεις, αναλαμβάνει πρωτόβουλα την υπεράσπιση της καταδίωξης των τροτσκιστών. Πολλά από τα στελέχη της όμως διαμαρτύρονται για τον αστυνομικό τρόπο αντιμετώπισης τους και διατυπώνουν το αίτημα της ανοικτής ιδεολογικής αντιπαράθεσης, την οποία τελικά αναλαμβάνουν όταν πια η κρίση έχει εκδηλωθεί οι Στ. Τζουμάκας και Κ. Λαλιώτης.

Με την ομολογία κάποιου μέλους της Τ.Ο. Μπραχαμίου ότι συμμετείχε σε παρασυγκεντρώσεις, αρχίζει η εξάρθρωση των τροτσκιστικών ομάδων από το ΠΑΣΟΚ. Το Γενάρη του 1976 λίγες μόλις μέρες πριν αναγγελθεί η αναβολή των διαδικασιών για τις περιφερειακές Συνδιασκέψεις και ο διορισμός Προσωρινών Νομαρχιακών Επιτροπών διαγράφεται η Συντακτική Επιτροπή του Ξεκινήματος (Ρεμούνδος. Μαστρογιαννόπουλος, Μαράκης, Λαμπρόπουλος, Δούμας).

Μια σειρά Τ.Ο. διαμαρτύρονται για τις διαγραφές και για μια ακόμα φορά μπαίνει καθοριστικά το ζήτημα της εφαρμογής κάποιων διαδικασιών μέσα στο κόμμα με αποτέλεσμα να διαγραφούν γύρω στα 400 μέλη, να καταργηθούν 6 Συντονιστικές Επιτροπές και να διαλυθούν 3 ΤΟ. (Ανθούπολη, Κάτω Πατήσια, Αγ. Λευτέρης).

Η πρώτη αυτή εκκαθάριση που αφορά κυρίως τις Τοπικές Οργανώσεις (στην Σπουδάζουσα αγγίζει μόνο την Εμπορική) ολοκληρώνεται το καλοκαίρι του 1976. Το κριτήριο για τις διαγραφές παύει να είναι η συμμετοχή στη φραξιονιστική δράση, αλλά αυτή καθαυτή η υποστήριξη και η συμμετοχή στη διαδικασία της οριζόντιας διασύνδεσης.

Τον Οκτώβρη του 1976 αποχωρεί η τρίτη ομάδα που αναφέραμε στην αρχή, των παλαιών δηλαδή τροτσκιστών, που μαζί με άλλα 70 στελέχη με ΕΑΜική κυρίως προέλευση (Μεσσλογγίτης, Σταμούλης, Γεωργιάδης. Μητσάκης, Γ. Κωστόπουλος. Μακρής, Δαλαβάγκας, Μπαφαλούκος. Μαρής και
Μανουσαρίδης), στις 13 Οκτώβρη του 1976 αναγγέλλουν στην αίθουσα Εμποροϋπαλλήλων την ίδρυση του «Πολιτικού συνδέσμου 3ης Σεπτέμβρη».

Η εκκαθάριση των τροτσκιστικών ομάδων στην πραγματικότητα δεν έχει σταματήσει μέχρι σήμερα, τα στοιχεία όμως για τη δράση τους είναι ανεπαρκή καθώς καμία από τις δύο πλευρές δεν είναι πρόθυμη να τη φωτίσει (για διαφορετικούς λόγους η κάθε μία) (3).

Επιπτώσεις.

Κοντά στους τροτσκιστές μια σειρά συναισθηματικά ενταγμένων στο ΠΑΣΟΚ μελών, ιδίως νεολαίων, έρχεται σε επαφή με τους μεγάλους θεωρητικούς του μαρξισμού και προβληματίζεται γύρω από τα ζητήματα μετάβασης στο σοσιαλισμό. Ταυτόχρονα όμως συμπαρασύρεται σε ένα σχετικό αποπροσανατολισμό παραμελώντας τα καθημερινά πολιτικά προβλήματα για χάρη της κατάκτησης μιας «κρυστάλλινης» ιδεολογίας.

Η θετικότερη πλευρά της δράσης των τροτσκιστών μέσα στο ΠΑΣΟΚ βρίσκεται στην προώθηση κάποιων απόψεων για την οργάνωση Κόμματος, την εκλογή των οργάνων, την αποκεντρωμένη δόμηση. Η πλευρά αυτή όμως εξασθενεί από την αντιφατικότητα της ίδιας τους της δράσης, καθώς οργανωμένοι σε φράξια, δρουν συνωμοτικά.

Η λειτουργία της φράξιας δεν αποσκοπούσε στον γραφειοκρατικό έλεγχο του, αλλά μέσα από την προσέγγιση και τη ζύμωση των μελών στη βάση, στον ιδεολογικό έλεγχο του. Η ίδια αυτή λειτουργία ήταν μοιραίο να οδηγήσει κάποια στιγμή στη διάσπαση ή τη διαγραφή.

Έτσι παρά το γεγονός ότι οι τροτσκιστές προβλημάτισαν μια σειρά αδιαμόρφωτων συνειδήσεων ταυτόχρονα φέρουν την υπευθυνότητα για τον συμπαρασυρμό έξω από την οργάνωση του ΠΑΣΟΚ μιας σειράς ριζοσπαστικών στοιχείων με την ετικέτα του τροτσκιστή. Τέλος, δόθηκε με αυτό τον τρόπο λαβή για νομιμοποίηση των διαγραφών και διορισμών σαν αναγκαίας πρακτικής για την αντιμετώπιση των «σκοτεινών δυνάμεων που λυμαίνονταν το Κίνημα». Βέβαια, αυτή η διαπίστωση δεν πρέπει να υπερεκτιμηθεί, γιατί, η δράση των τροτσκιστών δεν αποτέλεσε παρά ένα πρόσχημα, καθώς οι επιλογές στον τομέα της εσωτερικής δόμησης του ΠΑΣΟΚ έγιναν πολύ νωρίτερα από τις αρχές κιόλας του 1975 και έχουν προϊστορία από την εποχή του ΠΑΚ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

(1).
Στα νιάτα του ο Α.Π. συμμετείχε στην έκδοση εφημερίδας με τον ίδιο τίτλο.
(2).
Παρακολουθούνται με αυτοκίνητα τα σπίτια που μαζεύονται οι τροτσκιστές. υποκλέπτονται κείμενα τους και κάποια μέλη συμμετέχουν στις διαδικασία για να περισυλλέξουν πληροφορίες.
(3).
Οι διαγραμμένοι βρίσκονται σήμερα συσπειρωμένοι είτε γύρω από το «Ξεκίνημα» είτε γύρω από μια επιτροπή που δεν παύει και έξω από τον οργανωμένο χώρο του ΠΑΣΟΚ να απευθύνει κείμενα προς την ηγεσία και τα μέλη του ΠΑΣΟΚ. Στην προσπάθεια τους να παραμείνουν μέσα στην οργάνωση οι τροτσκιστές σήμερα ώστε να έχουν τη δυνατότητα προσέγγισης μελών, ασκούν μια κριτική στην πρακτική του ΠΑΣΟΚ μάλλον νεφελώδη και αντιφατική. Τον τελευταίο καιρό όμως φαίνεται να υιοθετούν μια στάση περισσότερο ξεκάθαρη

Μερικά συμπεράσματα:

Πρώτα απ' όλα αυτό που έγραφε το "Ξεκίνημα" στην ιστοσελίδα του για το ΠΑΣΟΚ και τα υπόλοιπα κόμματα της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας:

Τα ταξικά, αγνά και ανιδιοτελή στοιχεία που κάποτε πλημμύριζαν αυτά τα κόμματα, τα εγκατέλειψαν μαζικά, και τη θέση τους άρχισαν να παίρνουν καριερίστες, καιροσκόποι και μικροαστοί. Οι αγώνες της εργατικής τάξης αναπτυσσόντουσαν πια ενάντια στις κυβερνήσεις των σοσιαλδημοκρατών.

Συμπληρωματικά θα πρσοθέταμε, ότι σε αυτά τα κόμματα, πραγματοποιήθηκαν παράλληλα, αλλά όχι ανεξάρτητα, δύο διαδικασίες, πολλές φορές μη διακριτές: Μία διαδικασία αντικατάστασης των ανιδιοτελών και και αγωνιστικών στοιχείων από καριερίστες, καιροσκόπους και μικροαστούς. Αλλά και μια διαδικασία μετατροπής μέσω των μηχανισμών εξουσίας πολλών πραγματικών αγωνιστών, σε συμβιβασμένα ανθρωπάκια και σε αρουραίους των υπουργικών γραφείων.

Τέλος, η συμμετοχή των Ελλήνων τροτσκιστών στον απελευθερωτικό πόλεμο του αλγερινού λαού, πραγματικά, μπορούμε να πούμε ότι έκανε στη συνείδηση της εργατικής τάξης να ξεχαστεί για πάντα η (στην καλύτερη περίπτωση αμφισβητούμενη) ντεφαιτιστική στάση των τεταρτοδιεθνιστών κομμουνιστών στην διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής.