Νικόλαος Μαγκάκης (1911-1990)

Ένας Παθολογοανατόμος στη δίνη της Ιστορίας

Του Ι. Ευστρατίου (Διευθυντή Παθολογοανατομικού Εργαστηρίου Γ.Π.Ν Παπαγεωργίου)

Aρχεία Παθολογικής Ανατομικής 2002, 16(3):132-135
Hellenic Archives Pathol 2002, 16(3):132-135

Μια προσωπική μαρτυρία του σεβα­στού μου δασκάλου, καθηγητή κ. Ευαγγέλου Καζλαρή ήταν το έναυσμα για να διερευνήσω τη ζωή του Νικολάου Μαγκάκη.


Ο Νικόλαος Μαγκάκης στην δεκαετία του 1980

Ήταν τέλη του 1946 κι ο εμφύλιος πόλεμος φούντωνε όταν ο Μαγκάκης πήγε στον Ευαγγελισμό για να πάρει το πιστοποιητικό που χρειαζόταν για να μεταβεί στο Παρίσι. Ο παλιός του Διευθυντής, τακτικός καθηγητής της Παθολογικής Ανατομίας στο Παν/μιο Αθηνών Ιωάννης Κατσαρός του το έδωσε λέγοντας: "Και τώρα κύριε Μαγκάκη ελπίζω να διακόψετε την πολιτική σας δράση”. Τότε ο Μ. έγινε κατακόκκινος και πάνω στο θυμό του έσκισε το χαρτί κι έφυγε.

Ο Μαγκάκης γεννήθηκε στην Αθήνα στις 22 Νοεμβρίου 1911. Ο πατέρας του Μιχαήλ Μαγκάκης (1868-1954) υπήρξε διαπρεπής ωτο­ρινολαρυγγολόγος με καταγωγή από τη Χίο (βλ. και σχετικό λήμμα στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Πυρσός 1929 τ. ΙΣΤ σ.430). Μετεκπαιδεύτηκε στο Μόναχο, το Βερολίνο, τη Βιέννη και το Παρίσι (1891-94). Εχρημάτισε γεν. γραμματέας της εν Αθήναις ιατρικής εταιρείας, του Πρώτου Πανελληνίου Ιατρικού Συνεδρίου (1901) και του Πανελλήνιου Ιατρ. Συλλόγου (1925-28).


Μιχαήλ Μαγκάκης, από τους πρωτοπόρους της ειδικότητας της ΩΡΛ στην Ελλάδα, πατέρας του Νικολάου Μαγκάκη.

Ο Νικ. Μαγκάκης σπούδασε στην Ιατρική Αθηνών (1928-34) ενώ παράλληλα διήλθε όλες τις βαθμίδες στο σημαντικότερο τότε Ελληνικό Παθολογοανατομικό Εργαστήριο στο θεραπευτήριο “Ο Ευαγγελισμός”. Άμισθος υποβοηθός το 1931, 6’ βοηθός το 1933 και α' βοηθός (επιμελητής) το χρονικό διάστημα 1935-37. Από στοιχεία που έχουν διασωθεί στα αρχεία του Νοσοκομείου γνωρίζουμε ότι το 1933 α' βοηθός ήταν ο Αλέξανδρος Συμεωνίδης ενώ μία από τους 7 υποβοηθούς του ήταν η Μίνα Γαρέζου, μετέπειτα μικροβιολόγος και σύζυγος του Μαγκάκη. Την χρονιά εκείνη έγιναν 105 νεκροτομές. Σε νεκροτομικό υλικό (3 περιπτώσεις) βασίστηκε και ο Μ. για την εκπόνηση της διδακτορικής του διατριβής με θέμα "Συμβολή εις τη μελέτη της οζώδους περιαρτηριίτιδος" που βαθμολογήθηκε με άριστα (Ιούνιος 1937). Ενδεικτική της εμβρίθειας και της γλωσσομάθειας του είναι η παράθεση 500 βιβλιογραφικών παραπομπών.


Η διδακτορική διατριβή του Ν. Μαγκάκη

Έγραφε ο Ιωάννης Κατσαρός σε πιστοποιητικό με ημερομηνία 14.7.1937: "εωρώ απαραίτητον όπως ο κ. Ν. Μαγκάκης προς τέλειαν συμπλήρωσιν της επιστημονικής του μορφώσεως μεταβή εις τι των μεγάλων επιστημονικών ευρωπαϊκών κέντρων προς μετεκπαίδευσιν, έχω δε την πεποίθηση ότι εάν επιτυχή τούτο θα αποβή άριστος επιστήμων χρήσιμος τόσο εις την κοινωνίαν όσο και εις την Ελληνικήν Ιατρικήν Επιστήμην".

Από τον Οκτώβριο του 1937 μέχρι και την έναρξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου (1.9.1939) ο Μ. έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Βερολίνο. Εκτός από την Παθ. Ανατομία στο ονομαστό ινστιτούτο του Νοσ. Charite (Διευδ. Καδ. Roessle) εργάσθηκε 6 μήνες στην Παθολογική Κλινική του νοσ. Westend και 9 μήνες σε διάφορα τμήματα του Robert - Koch- Institut.

Στη συνέχεια ο Μ. υπηρέτησε 5 μήνες στο Α' Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών. Κατά την διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου ήταν έφεδρος ανθυπίατρος. Στην κατοχή ήταν γιατρός στα Καταφύγια Επειγούσης Περιθάλψεως (Ιούνιος 1942 - Νοέμβριος 1943). Το 1942 οργανώθηκε στο ΕAM. Τον Αύγουστο του 1943 διορίστηκε επιμελητής του Παθολογοανατομικού τμήματος του Νοσ. "Ο Αγ. Σάββας", θέση που διατήρησε μέχρι τον Ιανουάριο του 1945 όταν απελύθη για πολιτικούς λόγους.

Με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης έφυγε στο Παρίσι τον Ιανουάριο του 1947 όπου και παρέμεινε μέχρι τον Μάιο του 1948. Στο εργαστήριο Παθ. Ανατομικής του Πανεπιστημίου (διευθυντής Καθηγητής Leroux) και στο ιστοπαθολογοανατομικό εργαστήριο της πανεπιστημιακής παθολογικής Κλινικής ο Μαγκάκης ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις παθήσεις των αγγείων και έκανε πειραματικές εργασίες για την αλλεργική αρτηρίτιδα, τα αποτελέσματα των οποίων ανακοινώθηκαν στην Academie Nationale de Medecine. Στις 22.4.1948 του απενεμήθη ο τίτλος του Ξένου Βοηθού (As­sistant Etranger).

O Μ. επέστρεψε στην Ελλάδα μέσα στη φωτιά του εμφυλίου πολέμου και κατετάγη στο Υγειονομικό Σώμα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ).

Ο Νώντας Σακελλαρίου αρχίατρος του ΔΣΕ αναφέρεται δύο φορές στον Μ. στο βιβλίο του "Το υγειονομικό του Δημοκρατικού Στρατού" (εκδ. Αφων Τολίδη, Αδήνα). "Σκεφτήκαμε να οργανώσουμε σχολή μεσαίων υγειονομικών στελεχών με διάρκεια φοίτησης 5 μήνες ... επίσης σχολές νοσοκόμων με διάρκεια φοίτησης 3 μήνες... Διευθυντής των σχολών τοποθετήθηκε ο γιατρός Μαγκάκης Νίκος παθολογοανατόμος, ικανότατος, εργατικότατος, ακούραστος, ακεραίου χαρακτήρα" (σ. 92).
"Αποφοίτησαν από τις δύο σχολές (στο Βίτσι) 152 και ονομάσθηκαν ανθυπολοχαγοί της υγειονομικής σχολής...”
"Η επιτυχία των σχολών οφείλεται στην προσωπικότητα του Ν. Μαγκάκη” (σ. 94).


Νώντα Σακελλαρίου - Η οργάνωση της υγειονομικής υπηρεσίας του Δημοκρατικού Στρατού

Μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου ο Μ. εργάστηκε στο νοσοκομείο της νήσου Βολιν (Wolin) βορείως του Στετίνου (Πολωνία) όπου μεταφέρθηκαν περίπου 2.000 βαριά τραυματι­σμένοι μαχητές του Δ.Σ.Ε. Σημειώνουμε ότι το νοσοκομείο αυτό χτίστηκε απ’ το ναζιστικό καθεστώς για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες βάσης της Πολεμικής Αεροπορίας (Luftwaffe) που έδρευε στο νησί αλλά δεν πρόλαβε να λειτουργήσει πριν τη συνθηκολόγηση.

Στη συνέχεια ο Μ. εγκαταστάθηκε στην Πράγα ως πολιτικός πρόσφυγας. Διετέλεσε επιστημονικός συνεργάτης στο 2° Παθολογοανατομικό Εργαστήριο του Πανεπιστημίου (διευθυντής Καθηγητής Jedlicka). Τον Ιούλιο του 1956 μετέβη στην Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Αρχικά διεξήγαγε έρευνες στον τομέα πειραματικής χει­ρουργικής καρδιαγγειακού συστήματος στην Γερμ. Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου (καθ. Πέτρος Κόκκαλης). Το 1958 έγινε επιμ. A' (Oberarzt) στο τμήμα Ιστοπαθολογίας της ογκολογι­κής κλινικής του νοσ. Charite.


Ο Νικ. Μαγκάκης στο Βερολίνο το 1937 (δεξιά). Ο Καλοπίσης στενός φίλος του Μαγκάκη, αργότερα Βιοχημικός στο Νοσοκομείο "Ο Άγιος Σάββας" (στη μέση).

Τον Φεβρουάριο του 1957 πήρε τον τίτλο της ειδικότητας του Παθολογοανατόμου από το πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου.
Τον Απρίλιο του 1962 έγινε διευθυντής στο νοσοκομείο της Λαϊκής Αστυνομίας (Volkspolizei) του Ανατολικού Βερολίνου. Το 1967 επέστρεψε στην ογκολογική Κλινική του Charite ενώ παράλληλα επιδόθηκε στη μελέτη των μυοεπιθηλιακών κυτ­τάρων του μαστού.

Οι έρευνες του ευοδώθηκαν τον Απρίλιο του 1986 με την απονομή του τίτλου του υφηγητή (θέμα: Μελέτη ορισμένων παθολογικών αλλοιώσεων του μαζικού αδένα ως υπερπλασιογονων νοσημάτων ενός ορμονικώς κατευθυνόμενου ιστοσυστήματος συμπεριλαμβανομένων μορφολογικών και βιοχημικών παραμέτρων). Αν ο ακριβολόγος και σχολαστικός Μ. έγινε τελικά υφηγητής σε ηλικία 75 ετών, το οφείλει στις παροτρύνσεις του τελευταίου του διευθυντή καθ. Heinz David που ήταν και κοσμήτορας της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Humboldt.

Μετά τη μεταπολίτευση ο Μαγκάκης ήλθε στην Ελλάδα έπειτα από απουσία 25ετών. Τον Φεβρουάριο του 1975 του χορηγήθηκε η ελληνική ιθαγένεια που είχε αφαιρεθεί το 1958. Τον Μάιο του 1988 αναγνωρίστηκε ως αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης 1941-44. Ο θάνατος τον βρήκε στο Μαρούσι στις 13.8.1990. Είχε ένα γιο και μια κόρη.

Ο Ν. Μαγκάκης υπήρξε ένας προικισμένος άνθρωπος με σφαιρική γνώση της Ιατρικής. Η κατάρτιση του και το φιλέρευνο πνεύμα του προοιωνίζονταν μια λαμπρή σταδιοδρομία στον χώρο της ελληνικής και ευρωπαϊκής παθολογικής Ανατομίας. Βρέθηκε στη δίνη της ιστορίας και ακολούθησε τη μοίρα των ηττημένων.