Ένα θέμα, γενικότερου ιστορικού ενδιαφέροντος, αφού το ελληνικό διαδίκτυο, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 - με το usenet και στη συνέχεια το www - είχε κατακλυστεί από τις θεωρίες συνωμοσίας με θέμα τους Εβραίους ενάντια στον "ελληνισμό", τα ασφαλίτικα σκουπίδια τύπου "Πρωτοκόλλων", "εβραιομπολσεβίκων", κλπ. (Τελικά, ο Δημήτρης Ψαρράς, στο βιβλό του "Το μπεστ σέλλερ του μίσους: Τα "Πρωτόκολλα των σοφών της Σιών" στην Ελλάδα, 1920-2013" (εκδ. Πόλις, 2013), έχει αναμφίβολα δίκιο, όταν θεωρεί τον αντισημιτισμό βασικό δομικό στοιχείο της ελληνικής κοινωνικής και πολιτικής ζωής και δεν είναι υπερβολικός, όταν χαρακτηρίζει τον 20ο αίώνα ως τον "αιώνα του Αριστείδη Ανδρόνικου).
Αντί εισαγωγής: Κάποιες απαραίτητες διευκρινίσεις.
ό
Ο όρος «σοβιετική κυβέρνηση», χρησιμοποιείται στο παρόν κείμενο με την ευρύτερη έννοια. Αναφέρεται:
• Στα επίσημα όργανα του Κομμουνιστικού Κόμματος: Το Συνέδριο και η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος. Πολιτικό Γραφείο, Οργανωτικό Γραφείο, Γραμματεία. Το Κόμμα ήταν αποκλειστικός φορέας της πολιτικής δύναμης, ενώ τουλάχιστον προς τα έξω έδινε την εντύπωση ενός μονολιθικού οργανισμού, αφού απαγορευόταν η ύπαρξη οποιασδήποτε οργανωμένης αντιπολίτευσης.
• Στα αντιπροσωπευτικά και νομοθετικά όργανα του σοβιετικού κράτους (Συνέδριο Αντιπροσώπων του Λαού, Ανώτατο Σοβιέτ, Προεδρείο Ανωτάτου Σοβιέτ, κλπ) και των επιμέρους σοσιαλιστικών δημοκρατιών.
• Στην διοίκηση του σοβιετικού κράτους και στα παρακλάδια της.
• Στην κυβέρνηση και στα υπουργεία (επιτροπάτα).
• Στο στράτευμα.
Δεν θα γίνει αναφορά στην εκπαίδευση, στα τεχνολογικά, επιστημονικά ινστιτούτα και στους πολιτιστικούς συλλόγους.
Επίσης, αν και θα αναφερθεί πολλάκις στο παρακάτω κείμενο, εκ των προτέρων σημειώνουμε ότι ο πληθυσμός της Σοβιετικής Ένωσης που ήταν εβραϊκής καταγωγής ήταν περίπου το 2% του συνόλου (2.500.000 με 3.000.000 την δεκαετία του 20).
Οι Εβραίοι στο Κομμουνιστικό Κόμμα (μπολσεβίκοι).
Το κόμμα, αποτέλεσε τη βασική πηγή εξουσίας στη Σοβιετική Ένωση. Καθόριζε τη γενική πολιτική του κράτους, μέσω των αποφάσεων των ανώτερων οργάνων του. Η πολιτική αυτή, υποτίθεται εφαρμοζόταν όσο το δυνατό πιστότερα από τα μέλη του, που κατείχαν θέσεις «κλειδιά» στους κρατικούς οργανισμούς, υπουργεία, επιτροπές, κλπ.
Ο αριθμός των Εβραίων στη φράξια των μπολσεβίκων που δημιουργήθηκε το 1903 στα πλαίσια του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος, ήταν περιορισμένος. Όχι μόνο συγκριτικά με «αμιγείς» εβραϊκές πολιτικές οργανώσεις, όπως το Bund και άλλα ανεξάρτητα εβραϊκά σοσιαλιστικά κόμματα (π.χ. Σιωνιστικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, Εβραϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα Εργατών, κλπ), αλλά ακόμα και σε σχέση με τους μενσεβίκους.
Δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα για τον αριθμό των Εβραίων που ήσαν οργανωμένοι στο Κόμμα πριν την επανάσταση του 1917. Ο λόγος για αυτήν την έλλειψη στοιχείων είναι απλός. Ο θεσμός της απογραφής και αξιολόγησης και ανακαταγραφής των μελών των κομμουνιστικών κομμάτων καθιερώθηκε μετά την ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Αν λάβουμε λοιπόν υπόψη την πρώτη μεγάλη απογραφή των μελών του Κόμματος που έγινε το 1922, βλέπουμε ότι πριν το 1917 στο μπολσεβίκικο κόμμα ήσαν οργανωμένα 964 μέλη εβραϊκής καταγωγής. Μέσα στα κοσμοϊστορικά γεγονότα της επανάστασης, μέσα δηλαδή στο 1917, οργανώθηκαν άλλοι 2.182 Εβραίοι στο Κόμμα. Στις αρχές του 1917, το μπολσεβίκικο κόμμα φαίνεται να είχε κάπου 23.000 οργανωμένα και ενεργά μέλη. Αν υπήρχαν 1.000 Εβραίοι σε αυτό, αυτόματα σημαίνει ότι αποτελούσαν λιγότερο από το 5% του συνόλου, τη στιγμή που οι Λιθουανοί με μικρότερο συνολικά πληθυσμό από τους Εβραίους της Τσαρικής Αυτοκρατορίας αποτελούσαν το 7% των μελών του Κόμματος. Συγκριτικά, αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο το Bund που ήταν μια αμιγής εβραϊκή σοσιαλιστική οργάνωση, είχε 33.000 μέλη.
Στην περίοδο 1903-1917, όπου το μπολσεβίκικο κόμμα ήταν παράνομο και λειτουργούσε υπό τον Λένιν ως μυστική οργάνωση με συνωμοτικούς κανόνες, στην ηγεσία του υπήρχαν Εβραίοι. Στις ιστορικές τρόικες (τριάδες), που καθοδηγούσαν το κόμμα, συμμετείχε το λιγότερο πάντα ένα μέλος εβραϊκής καταγωγής, εκτός από την περίοδο 1903-1905.
Από το 1903-1905, ο ξεχασμένος σήμερα Viktor Taratuta (από τους βετεράνους του κόμματος, αφού ήταν μέλος του από το 1898). Από το1907-1911 ο Grigori Zinoyev. Από το 1911 ως το 1914, υπήρχαν δύο Εβραίοι, ο Grigori Zinoyev και ο Lev Kamenev, ενώ κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μόνο ο Zinoyev. Σε μεσαίο επίπεδο στελεχών, πολλοί Εβραίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο, ειδικά στη σύνδεση της ηγεσίας που παρέμενε στη Ρωσία, με τα στελέχη που είχαν καταφύγει στο εξωτερικό. Αξίζει να αναφερθούν η Rozalya Zemlyachka, ο Maxim Litvinov (Valakh), ο Viktor Taratuta και φυσικά ο πολύ γνωστός αργότερα για τον μαχόμενο αθεϊσμό του και ηγέτης της αντιθρησκευτικής εκστρατείας των μπολσεβίκων, Emelian Yaroslavsky.
Το 1907, τρία από τα δεκαπέντε μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος ήσαν εβραϊκής καταγωγής: Zinovyev, Goldenberg καιTaratuta. Στο 6ο Συνέδριο του Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας, στο λεγόμενο Συνέδριο της Πράγας, (θα συγκληθεί το 1912 στην τσεχική πρωτεύουσα), δύο από τα έξι μέλη του Πολιτικού Γραφείου του ενιαίου κόμματος θα είναι Εβραίοι: Οι Zinovyev και Shvartsman.
Στους μήνες μεταξύ της αστικοδημοκρατικής επανάστασης του Φεβρουαρίου του 1917 και της Οκτωβριανής Επανάστασης, το ποσοστό των Εβραίων στο Κόμμα, αυξήθηκε δραματικά. Ο βασικός λόγος ήταν η προσχώρηση σε αυτό του Τρότσκι και της κεντριστικής του ομάδας.
Τον Απρίλιο του 1917, τρία από τα εννέα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής ήσαν Εβραίοι:
Οι Kamenev, Zinovyev και Sverdlov. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, έξι από τα εικοσιένα μέλη: Οι Kamenev, Sokolnikov, Sverdlov, Zinovyev, Τρότσκι και Uritsky.
Με λίγα λόγια, μπορεί ο απόλυτος αριθμός Εβραίων στο μπολσεβίκικο κόμμα να ήταν γενικά μικρός, στην ηγεσία του όμως, καθώς και στα άτομα που βρίσκονταν σε στενή σχέση με τον Λένιν η αντιπροσώπευση είναι αυξημένη.
Η έννοια του «Εβραίου» βέβαια είναι απολύτως σχετική. Τόσο ο Μαρξ, όσο και οι Λένιν, Στάλιν, δεν αποδέχονταν την ύπαρξη «εβραϊκής εθνότητας» και «εβραϊκού έθνους». Στις περίφημες μελέτες του Στάλιν για το εθνικό ζήτημα υπό το πρίσμα του μαρξισμού, οι Εβραίοι ως θρησκευτική κυρίως μειονότητα , δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις για να αναγνωριστούν ως έθνος. Σε αυτό δεν φαίνεται να είχαν αντίρρηση ακόμα και οι εβραϊκής καταγωγής μπολσεβίκοι ηγέτες. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς βέβαια, αφού και αυτοί, κατάγονταν από οικογένειες που είχαν θρησκευτικά και πολιτισμικά αφομοιωθεί από τη Ρωσία. Είχαν σπουδάσει σε ρωσικά σχολεία και σχολές, αγνοούσαν στην πλειονότητά τους την εβραϊκή γλώσσα Yiddish, ενώ οι οικογένειές τους είχαν πλήρως ενταχθεί στη ρωσική παράδοση και τρόπο ζωής. Οι γονείς τους ήσαν γεωπόνοι, κατασκευαστές ή διανοούμενοι, με εξαίρεση τον Lazar Kaganovich που προερχόταν από μια εργατική οικογένεια, αφού ο πατέρας του εργαζόταν ως υπάλληλος σε υποδηματοποιία.
Το 1918 στο κόμμα οργανώθηκαν 2.172 ακόμα Εβραίοι. Στα έτη 1919 και 1920 (περίοδος του αιματηρού Εμφυλίου και των άγριων πογκρόμ από τους Λευκούς ενάντια στους Εβραίους, ειδικά στην Ουκρανία υπό την διοίκηση του Πετλιούρα), οργανώθηκαν άλλα 11.471 μέλη εβραϊκής καταγωγής. Μεγάλος αριθμός, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς, ότι την ίδια περίοδο πήραν την κομματική ιδιότητα μόνο 14.120 Ουκρανοί – συγκριτικά ο πληθυσμός των Ουκρανών ήταν δεκαπλάσιος από τον εβραϊκό στη ρωσική αυτοκρατορία.
Το 1922, έτος κομματικής απογραφής και ελέγχου της κομματικής ιδιότητας, το ποσοστό των Εβραίων στο Κόμμα ανερχόταν στο 5,21%. Συγκριτικά, το 1922 στο Κόμμα, υπήρχαν μόνο 2.217 μέλη γερμανικής καταγωγής. Ο πληθυσμός των Γερμανών στην προεπαναστατική Ρωσία ήταν περίπου 1.400.000 ψυχές.
Το 1927 (τελευταία χρονιά που υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία), στο Κόμμα βρίσκονται 49.627 μέλη εβραϊκής καταγωγής, ποσοστιαία το 4,34% του συνολικού αριθμού των μελών του Κόμματος. Αντίστοιχα, έχουμε μόλις 0,49% Γερμανούς και 1,66% Πολωνούς. Όσο αφορά την κοινωνική δομή, οι Εβραίοι ταξινομήθηκαν ως εξής:
Εργάτες: 67,5% στην Ουκρανία, 47,8% στη Ρωσία και 7,22% στη Λευκορωσία.
Υπάλληλοι γραφείου, διανοούμενοι, κλπ: 28,8% στην Ουκρανία, 47,8% στη Ρωσική Σοβιετική Δημοκρατία και 19% στη Λευκορωσία. Απόλυτη απουσία αγροτών!
Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία είναι του 1940, από την Ουκρανία. Το ποσοστό των Εβραίων που είναι μέλη του ουκρανικού κόμματος ανέρχεται στο 13,4% του συνόλου των μελών. Αντιπροσωπεύει μόνο το 4,9% του εβραϊκού πληθυσμού στην Ουκρανία. Αναφέρεται ειδικά η Ουκρανία, γιατί σε αυτήν βρισκόταν συγκεντρωμένο πάνω από το 50% των Εβραίων της Σοβιετικής Ένωσης. Με βάση αυτήν την αναλογία, κάποιοι ερευνητές, συμπεραίνουν ότι το ποσοστό των μελών του κόμματος σε ολόκληρη την Σοβιετική Ένωση που ήταν εβραϊκής καταγωγής, πρέπει να ανερχόταν το 1940, στο 4,9% περίπου.
Η μεγάλη αύξηση της συμμετοχής των Εβραίων στο μπολσεβίκικο κόμμα μετά το 1917, έχει σίγουρα τις αιτίες της. Αιτίες που πρέπει να αναζητηθούν στην πραγματικότητα της εποχής και όχι στα ευφάνταστα και πολλές φορές στα όρια του φαιδρού συνωμοσιολογικά σενάρια που έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς.
Καταρχάς, το νέο καθεστώς επειγόταν να βρει άτομα με κατάλληλο κοινωνικό και εκπαιδευτικό υπόβαθρο για τις ανάγκες του, γεγονός που έκανε τον πληθυσμό των Εβραίων της Ρωσίας μια καλή δεξαμενή άντλησης στελεχών για τη γραφειοκρατία και τις κομματικές θέσεις. Ένας πληθυσμός αστικοποιημένος, με μέσο μορφωτικό επίπεδο υψηλότερο σε σχέση με άλλες εθνότητες της παλιάς Ρωσίας. Οι Εβραίοι στην Σοβιετική Ένωση, ειδικά στην πρώτη περίοδο της ύπαρξής της, πήραν την θέση που είχαν οι Γερμανοί διαχρονικά στην τσαρική περίοδο.
Το 1917, υπήρχαν πολλοί Εβραίοι βετεράνοι σοσιαλιστές, με μεγάλη εμπειρία στους κοινωνικούς και εργατικούς αγώνες ενάντια στην τσαρική απολυταρχία. Γι αυτούς, η ένταξη στο κόμμα των μπολσεβίκων αποτέλεσε μια επιλογή, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «μονόδρομος».
Πολλοί Εβραίοι επίσης, έχοντας υποστεί αφάνταστες ταπεινώσεις και καταπιέσεις στην τσαρική περίοδο, βρήκαν την ένταξη στο κόμμα ως ευκαιρία να εκπληρώσουν τις ατομικές τους φιλοδοξίες και γιατί όχι και την δυνατότητα να καταλάβουν μια καλά αμειβόμενη θέση.
Εννοείται ότι η θέση που ακούγεται κατά καιρούς ότι το μπολσεβίκικο κόμμα, αλλά και το σοβιετικό καθεστώς ήταν «εβραϊκά δημιουργήματα» – παραλλαγή ή μετεξέλιξη της πανάρχαιας αντισημιτικής θέσης για την «παγκόσμια εβραϊκή συνωμοσία» – είναι εντελώς εσφαλμένη, γελοία και ανιστόρητη.
Οι Εβραίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της Οκτωβριανής Επανάστασης και στην εδραίωση του νέου σοβιετικού καθεστώτος. Όχι όμως περισσότερο σημαντικό, από αυτόν που διαδραμάτισαν άλλες εθνότητες, με πάνω από όλες τους Ρώσους και του Λετονούς.
Οι Εβραίοι στις δομές του σοβιετικού κράτους.
Οι Εβραίοι κατείχαν σημαντικές θέσεις στην ηγεσία του Κόμματος στην δεκαετία του 1920, ενώ εξακολουθούσαν να αντιπροσωπεύονται σε μεγάλο βαθμό και στην δεκαετία του 1930.
Το 1918, τέσσερα από τα δεκατέσσερα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής ήσαν Εβραίοι: Ο Sverdlov, ο Τρότσκι, ο Zinovyev και ο Sokolnikov. Το 1919 πάλι, τέσσερα από τα δεκαεννέα μέλη, ήσαν Εβραίοι. Οι Τρότσκι, Zinovyev, Kamenev (που πήρε την θέση του Sokolnikov) και o Ράντεκ. Το 1921, έχουμε πέντε από τα 25 μέλη (20%). Η αναλογία στα αναπληρωματικά μέλη ήταν σαφώς μικρότερη.
Το 1939, οι αναλογίες είναι σαφέστατα διαφορετικές, όπου οι Εβραίοι ποσοστιαία αντιπροσωπεύουν το 10% των μελών της Κεντρικής Επιτροπής (το αντίστοιχο ποσοστό στο Κόμμα ήταν περίπου 4%).
Στο Πολιτικό Γραφείο, ανώτερο καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος, (τα μέλη του εκλέγονταν από την Κεντρική Επιτροπή, την οποία με τη σειρά της εξέλεγε το Συνέδριο του Κόμματος), το πρώτο εξάμηνο του 1920, τρία από τα μέλη του ήσαν Εβραίοι: Ο Τρότσκι, ο Ζηνόβιεφ και ο Καμένεφ. Μετά την εσωκομματική μάχη και την εκδίωξη από το Κόμμα της λεγόμενης Ενωμένης (τροτσκοζηνοβιεφικής ) Αντιπολίτευσης, τα πράγματα αλλάζουν. Το 1927, δεν υπάρχει κανένας Εβραίος στο Πολιτικό Γραφείο. Σημαντικό, αν σκεφτεί κανείς ότι στην ουσία το Πολιτικό Γραφείο ήταν και η πηγή των αποφάσεων και ότι μόλις το 1990, μετά το 28ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, παραχώρησε τις αρμοδιότητές του στο Ανώτατο Σοβιέτ και στο Συνέδριο των Λαϊκών Αντιπροσώπων. Πάντως, όπως και να είναι, στην δεκαετία του 1930, ο εβραϊκής καταγωγής μπολσεβίκος Lazar Kaganovich, θα καταλάβει μια θέση στο Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος, παράλληλα με την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ουκρανίας.
Στις δεκαετίες του 1920 και 30, πολλοί Εβραίοι θα καταλάβουν σημαντικές θέσεις και στα άλλα ανώτερα κομματικά όργανα (Οργανωτικό Γραφείο [Orgburo], Γραμματεία [Secretariat], κλπ). Μεταξύ άλλων, πάλι ο Lazar Kaganovich και ο μικρότερος αδερφός του Μιχαήλ, οι Lev Mekhlis, M. Rukhimovich, A. Yakovlev (Epshtein) και φυσικά ο ακτιβιστής μπολσεβίκος Ian Gamarnik που θα αυτοκτονήσει το 1937 στην περίοδο της σταλινικής τρομοκρατίας, για να αποκατασταθεί επίσημα το 1955.
Πολλά από αυτά τα στελέχη θα χαθούν στις διώξεις της περιόδου 1937-38, εννοείται όχι εξαιτίας της καταγωγής τους.
Δεν έχουν γίνει ακόμα σοβαρές έρευνες για την θέση που είχαν οι Εβραίοι στα κομμουνιστικά κόμματα των άλλων δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης. Ειδικά για την Ουκρανία και τη Λευκορωσία, όπου βρισκόταν το μεγαλύτερο μέρος της εβραϊκής μειονότητας.
Στην Ουκρανία το 1927, τα κομματικά μέλη εβραϊκής καταγωγής ήσαν πάνω από 20.000, περίπου το 12% του συνόλου των μελών του ουκρανικού κόμματος. Στην Δημοκρατία της Λευκορωσίας που βρισκόταν ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων, ειδικά στις πόλεις, υπήρχαν αντίστοιχα 6.012 μέλη, που αναλογούσαν στο πολύ μεγάλο 24% του συνόλου. Ανεξάρτητα από αυτούς τους αριθμούς, αν εξαιρέσουμε τον Λάζαρο Καγκάνοβιτς, στις ηγεσίες του ουκρανικού και λευκορωσικού κόμματος η αντιπροσώπευση των Εβραίων ήταν μικρή. Φαίνεται ότι στο ουκρανικό και λευκορωσικό κόμμα υπήρχαν έντονες εθνικιστικές τάσεις και μια αντίσταση στην προσπάθεια εκρωσισμού τους, από πολύ νωρίς. Επίσης, δεν θα πρέπει να ήσαν ασήμαντες οι αντισημιτικές προκαταλήψεις και τα αντιεβραϊκά στερεότυπα σε ένα μεγάλο αριθμό κομματικών μελών ουκρανικής και λευκορωσικής καταγωγής, γεγονός που απέτρεπε την κομματική άνοδο στους Εβραίους.
Όσο αφορά την λενινιστική Κομσομόλ, την κομμουνιστική οργάνωση της νεολαίας, ο αριθμός των μελών της, εβραϊκής καταγωγής ήταν μικρός. Τον Οκτώβριο του 1929, η Κομσομόλ είχε 98.823 νέους Εβραίους, περίπου το 4% του συνόλου των μελών.
Οι σοβιετικοί κοινοβουλευτικοί θεσμοί και γενικά τα όργανα αντιπροσώπευσης του λαού, είχαν περισσότερο συμβουλευτικό ρόλο παρά πραγματική νομοθετική εξουσία.
Στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή, όργανο παράλληλο με την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος, η συμμετοχή των Εβραίων ήταν σημαντική. Το 1927 υπήρχαν 60 Εβραίοι, 42 Λετονοί (ο αριθμός των Λετονών στη Σοβιετική Ένωση ήταν μικρότερος από αυτόν των Εβραίων που αριθμητικά αποτελούσαν περίπου το 2% του συνολικού πληθυσμού της ΕΣΣΔ), ενώ μόνο 9 και 7 ήταν γερμανικής και πολωνικής καταγωγής αντίστοιχα. Το 1929, στο συγκεκριμένο σώμα, υπήρχαν 402 Ρώσοι, 95 Ουκρανοί, 26 Λετονοί, 55 Εβραίοι (μικρή μείωση), 13 Πολωνοί και 12 Γερμανοί.
Στις εκλογές του 1937, στις πρώτες εκλογές δηλαδή μετά την επικύρωση του νέου σοβιετικού συντάγματος του 1936, θα εκλεγούν 47 συνολικά Εβραίοι στο Ανώτατο Σοβιέτ και στο Συνέδριο Αντιπροσώπων του Λαού. Ο αριθμός των βουλευτών ανερχόταν σε 1.143, οπότε το ποσοστό της εβραϊκής αντιπροσώπευσης ήταν 4,1%. Αριθμός μεγάλος, σε σχέση με το 2% περίπου, που ήταν το ποσοστό των Εβραίων στον πληθυσμό της ΕΣΣΔ το 1936.
Στη Λευκορωσία, το ποσοστό των Εβραίων στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή, ήταν πολύ υψηλό στα έτη 1924 - 1925, φθάνοντας το 22,6% όλων των μελών. Στις εκλογές του 1938, το ποσοστό των Εβραίων αντιπροσώπων για το Ανώτατο Σοβιέτ της δημοκρατίας ήταν περίπου 7,7%, ενώ στην Ουκρανία αντίστοιχα ήταν λιγότερο από το ένα τοις εκατό - επισημαίνεται μια σημαντική διαφορά στην «εβραϊκή» πολιτική των δύο αυτών δημοκρατιών εκείνη την περίοδο.
Αξίζει να σημειωθεί, όσο αφορά την Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή, ότι οι πρώτοι γραμματείς του σώματος ήταν Εβραίοι. Ο Κάμενεφ από τις 7 Νοεμβρίου 1917 μέχρι τις 17 Ιανουαρίου 1918 και ο Σβερντλώφ, από τις 18 Ιανουαρίου 1918, μέχρι και τον θάνατό του στις 16 Μαρτίου 1919. Επίσης, σημαντικό ποσοστό είχαν και οι Εβραίοι στην αντιπροσώπευσή τους στα τοπικά όργανα, ειδικά στις πόλεις της Ουκρανίας και Λευκορωσίας. Αναλογικά, είχαν μικρότερη συμμετοχή στη Ρωσική Δημοκρατία.
Τυπικά το ανώτερο αξίωμα πολίτη στην ΕΣΣΔ, ήταν αυτό του επικεφαλής της σοβιετικής κυβέρνησης (στην πράξη ήταν η θέση του πρώτου γραμματέα του κόμματος). Σε αυτό το αξίωμα, δεν υπηρέτησε κανένας σοβιετικός πολίτης εβραϊκής καταγωγής. Για την ιστορία, στην θέση του προέδρου της σοβιετικής κυβέρνησης, υπηρέτησαν κατά σειρά μέχρι την δεκαετία του 1980 οι Λένιν, Στάλιν, Ρίκοφ, Μολότοφ, Μπουλγκάνιν, Χρουστσόφ, Κοσύγκιν και Τιχόνοφ. Η Εβραία Ροζαλία Ζεμλιάτσκα υπηρέτησε ως Πρώτη Αντιπρόεδρος την περίοδο 1939 - 1943.
Υπουργικές θέσεις (θέσεις "επιτρόπων του λαού").
Ειδικά στην πρώτη περίοδο μετά την Επανάσταση, πολλά σημαντικά υπουργεία διευθύνθηκαν από Εβραίους. Ο Τρότσκι, υπουργός Άμυνας, μέχρι την ανατροπή του, το 1925. Ο Lazar Kaganovich, ως Υπουργός Μεταφορών και Υποδομών. Ο Litvinov στο υπουργείο Εξωτερικών από το 1930 μέχρι το 1939
Το 1936 (πριν τις εκκαθαρίσεις), υπήρχαν έξι Εβραίοι μεταξύ των είκοσι επιτρόπων.
Ανάμεσα στα μέλη της σοβιετικής κυβέρνησης: Ο Yagoda (Υπουργός Εσωτερικών και διοικητής των Υπηρεσιών Ασφαλείας), ο Λ. Kaganovich (Επικοινωνίες και Μεταφορές), ο Μ. Litvinov (στο Εξωτερικών), ο Rozengolts (υπουργός εξωτερικού εμπορίου), ο Dreitser (Εσωτερικού Εμπορίου), ο Α. Kalmanovich (υπουργός Γεωργίας) .
Το 1939 με το τέλος της περιόδου της επαναστατικής τρομοκρατίας, οι παρακάτω υπουργοί και υφυπουργοί στη σοβιετική κυβέρνηση είχαν εβραϊκή καταγωγή: Οι αδερφοί Kaganovich, ο Β. Antselovich, ο Μ. Berman, ο L. Ginzburg, ο Λ. Vannikov και τέλος η Ροζαλία Zhemchuzhina-Μολότοφ.
Συμπερασματικά, αν συμπεριλάβουμε όλους τους τομείς του πολύπλοκου σοβιετικού διοικητικού συστήματος, από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 μέχρι και το 1939, 27 από τους 417 ανθρώπους που αποτέλεσαν την διοικητική ελίτ, ήταν εβραϊκής καταγωγής. Αναφερόμαστε στα μέλη της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής, στην Κεντρική Επιτροπή και το Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος, στα μέλη της σοβιετικής κυβέρνησης και των κυβερνήσεων των σοβιετικών δημοκρατιών, στους υπουργούς και υφυπουργούς, καθώς και στους γραμματείς των εκτελεστικών επιτροπών. Μιλάμε δηλαδή για ένα ποσοστό περίπου 6%, αναμφίβολα μεγάλο σε σχέση με το συνολικό αριθμό σοβιετικών πολιτών εβραϊκής καταγωγής (2% όπως ήδη αναφέρθηκε).
Στις επόμενες δεκαετίες αυτή η αναλογία θα πέσει σημαντικά, αφού θα κινηθούν ανοδικά οι διάφορες εθνικές ελίτ, με προέχουσα τη ρωσική, που ειδικά στα όργανα της κεντρικής κυβέρνησης θα λάβει κυρίαρχη θέση. Αναμενόμενο αποτέλεσμα της ανόδου του μέσου μορφωτικού επιπέδου των σοβιετικών, αλλά και της αστικοποίησης του πληθυσμού που ακολούθησε την βίαιη εκβιομηχάνιση της δεκαετίας του 1930.
Εβραίοι και Κόκκινος Στρατός.
Τέλος, μια σύντομη αναφορά στο στράτευμα και στη συμμετοχή των Εβραίων στον Κόκκινο Στρατό. Υπό το τσαρικό καθεστώς, απαγορευόταν η επαγγελματική είσοδος Εβραίων στο στρατό, σε οποιοδήποτε επίπεδο. Οι ελάχιστοι Εβραίοι που υπηρέτησαν ως απλοί στρατιώτες στον αυτοκρατορικό στρατό, δέχθηκαν τρομερές διακρίσεις εις βάρος τους.
Το 1920, 50.000 Εβραίοι υπηρέτησαν στον Κόκκινο Στρατό, ποσοστό περίπου 1,4% του συνόλου του στρατεύματος. Το ποσοστό αυτό κινήθηκε στη συνέχεια ανοδικά, για να γίνει 1,6% το 1922 και 2,2 το 1923. Το 1926 θα πέσει στο 2,1%. Στην ανώτερη διοίκηση του στρατεύματος, η συμμετοχή των Εβραίων θα κυμανθεί σε υψηλά επίπεδα, υψηλότερα από αυτήν των Λευκορώσων για παράδειγμα (4,57%, έναντι 4,3%, το 1926).
Στην δεκαετία του 1930, πολλοί εβραίοι θα καταλάβουν υψηλές θέσεις στο στράτευμα. Αξίζει να αναφερθούν οι στρατηγοί Yona Yakir, Ian Gamarnik, Yakov Smushkevich (διοικητής Αεροπορίας) και ο Grigori Shtern που διακρίθηκε στον περιορισμένο πόλεμο συνόρων με την Ιαπωνία το 1935 και στον πόλεμο με τη Φινλανδία.
Επιλεγμένη βιβλιογραφία.
Baron, S. The Russian Jew under Tsars and Soviets, New York, 1964, δεύτερη έκδοση το 1974.
Frey, S. The Truth About Jews in the Soviet Union, New York, 1960
B. Pinkus, The Soviet Government and the Jews 194,8-1967. A Documented
Study, Cambridge, 1984
Benjamin Pinkus. The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority Cambridge Russian, Soviet and Post-Soviet Studies 1988
Erich Haberer. Jews and Revolution in Nineteenth-Century Russia Cambridge Russian, Soviet & Post-Soviet Studies 1995
Jonathan Frankel. Crisis, Revolution, and Russian Jews. Cambridge University Press. Δεκέμβριος 2008
Αντί εισαγωγής: Κάποιες απαραίτητες διευκρινίσεις.
ό
Ο όρος «σοβιετική κυβέρνηση», χρησιμοποιείται στο παρόν κείμενο με την ευρύτερη έννοια. Αναφέρεται:
• Στα επίσημα όργανα του Κομμουνιστικού Κόμματος: Το Συνέδριο και η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος. Πολιτικό Γραφείο, Οργανωτικό Γραφείο, Γραμματεία. Το Κόμμα ήταν αποκλειστικός φορέας της πολιτικής δύναμης, ενώ τουλάχιστον προς τα έξω έδινε την εντύπωση ενός μονολιθικού οργανισμού, αφού απαγορευόταν η ύπαρξη οποιασδήποτε οργανωμένης αντιπολίτευσης.
• Στα αντιπροσωπευτικά και νομοθετικά όργανα του σοβιετικού κράτους (Συνέδριο Αντιπροσώπων του Λαού, Ανώτατο Σοβιέτ, Προεδρείο Ανωτάτου Σοβιέτ, κλπ) και των επιμέρους σοσιαλιστικών δημοκρατιών.
• Στην διοίκηση του σοβιετικού κράτους και στα παρακλάδια της.
• Στην κυβέρνηση και στα υπουργεία (επιτροπάτα).
• Στο στράτευμα.
Δεν θα γίνει αναφορά στην εκπαίδευση, στα τεχνολογικά, επιστημονικά ινστιτούτα και στους πολιτιστικούς συλλόγους.
Επίσης, αν και θα αναφερθεί πολλάκις στο παρακάτω κείμενο, εκ των προτέρων σημειώνουμε ότι ο πληθυσμός της Σοβιετικής Ένωσης που ήταν εβραϊκής καταγωγής ήταν περίπου το 2% του συνόλου (2.500.000 με 3.000.000 την δεκαετία του 20).
Οι Εβραίοι στο Κομμουνιστικό Κόμμα (μπολσεβίκοι).
Το κόμμα, αποτέλεσε τη βασική πηγή εξουσίας στη Σοβιετική Ένωση. Καθόριζε τη γενική πολιτική του κράτους, μέσω των αποφάσεων των ανώτερων οργάνων του. Η πολιτική αυτή, υποτίθεται εφαρμοζόταν όσο το δυνατό πιστότερα από τα μέλη του, που κατείχαν θέσεις «κλειδιά» στους κρατικούς οργανισμούς, υπουργεία, επιτροπές, κλπ.
Ο αριθμός των Εβραίων στη φράξια των μπολσεβίκων που δημιουργήθηκε το 1903 στα πλαίσια του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος, ήταν περιορισμένος. Όχι μόνο συγκριτικά με «αμιγείς» εβραϊκές πολιτικές οργανώσεις, όπως το Bund και άλλα ανεξάρτητα εβραϊκά σοσιαλιστικά κόμματα (π.χ. Σιωνιστικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, Εβραϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα Εργατών, κλπ), αλλά ακόμα και σε σχέση με τους μενσεβίκους.
Δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα για τον αριθμό των Εβραίων που ήσαν οργανωμένοι στο Κόμμα πριν την επανάσταση του 1917. Ο λόγος για αυτήν την έλλειψη στοιχείων είναι απλός. Ο θεσμός της απογραφής και αξιολόγησης και ανακαταγραφής των μελών των κομμουνιστικών κομμάτων καθιερώθηκε μετά την ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Αν λάβουμε λοιπόν υπόψη την πρώτη μεγάλη απογραφή των μελών του Κόμματος που έγινε το 1922, βλέπουμε ότι πριν το 1917 στο μπολσεβίκικο κόμμα ήσαν οργανωμένα 964 μέλη εβραϊκής καταγωγής. Μέσα στα κοσμοϊστορικά γεγονότα της επανάστασης, μέσα δηλαδή στο 1917, οργανώθηκαν άλλοι 2.182 Εβραίοι στο Κόμμα. Στις αρχές του 1917, το μπολσεβίκικο κόμμα φαίνεται να είχε κάπου 23.000 οργανωμένα και ενεργά μέλη. Αν υπήρχαν 1.000 Εβραίοι σε αυτό, αυτόματα σημαίνει ότι αποτελούσαν λιγότερο από το 5% του συνόλου, τη στιγμή που οι Λιθουανοί με μικρότερο συνολικά πληθυσμό από τους Εβραίους της Τσαρικής Αυτοκρατορίας αποτελούσαν το 7% των μελών του Κόμματος. Συγκριτικά, αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο το Bund που ήταν μια αμιγής εβραϊκή σοσιαλιστική οργάνωση, είχε 33.000 μέλη.
Στην περίοδο 1903-1917, όπου το μπολσεβίκικο κόμμα ήταν παράνομο και λειτουργούσε υπό τον Λένιν ως μυστική οργάνωση με συνωμοτικούς κανόνες, στην ηγεσία του υπήρχαν Εβραίοι. Στις ιστορικές τρόικες (τριάδες), που καθοδηγούσαν το κόμμα, συμμετείχε το λιγότερο πάντα ένα μέλος εβραϊκής καταγωγής, εκτός από την περίοδο 1903-1905.
Από το 1903-1905, ο ξεχασμένος σήμερα Viktor Taratuta (από τους βετεράνους του κόμματος, αφού ήταν μέλος του από το 1898). Από το1907-1911 ο Grigori Zinoyev. Από το 1911 ως το 1914, υπήρχαν δύο Εβραίοι, ο Grigori Zinoyev και ο Lev Kamenev, ενώ κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μόνο ο Zinoyev. Σε μεσαίο επίπεδο στελεχών, πολλοί Εβραίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο, ειδικά στη σύνδεση της ηγεσίας που παρέμενε στη Ρωσία, με τα στελέχη που είχαν καταφύγει στο εξωτερικό. Αξίζει να αναφερθούν η Rozalya Zemlyachka, ο Maxim Litvinov (Valakh), ο Viktor Taratuta και φυσικά ο πολύ γνωστός αργότερα για τον μαχόμενο αθεϊσμό του και ηγέτης της αντιθρησκευτικής εκστρατείας των μπολσεβίκων, Emelian Yaroslavsky.
Το 1907, τρία από τα δεκαπέντε μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος ήσαν εβραϊκής καταγωγής: Zinovyev, Goldenberg καιTaratuta. Στο 6ο Συνέδριο του Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας, στο λεγόμενο Συνέδριο της Πράγας, (θα συγκληθεί το 1912 στην τσεχική πρωτεύουσα), δύο από τα έξι μέλη του Πολιτικού Γραφείου του ενιαίου κόμματος θα είναι Εβραίοι: Οι Zinovyev και Shvartsman.
Στους μήνες μεταξύ της αστικοδημοκρατικής επανάστασης του Φεβρουαρίου του 1917 και της Οκτωβριανής Επανάστασης, το ποσοστό των Εβραίων στο Κόμμα, αυξήθηκε δραματικά. Ο βασικός λόγος ήταν η προσχώρηση σε αυτό του Τρότσκι και της κεντριστικής του ομάδας.
Τον Απρίλιο του 1917, τρία από τα εννέα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής ήσαν Εβραίοι:
Οι Kamenev, Zinovyev και Sverdlov. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, έξι από τα εικοσιένα μέλη: Οι Kamenev, Sokolnikov, Sverdlov, Zinovyev, Τρότσκι και Uritsky.
Με λίγα λόγια, μπορεί ο απόλυτος αριθμός Εβραίων στο μπολσεβίκικο κόμμα να ήταν γενικά μικρός, στην ηγεσία του όμως, καθώς και στα άτομα που βρίσκονταν σε στενή σχέση με τον Λένιν η αντιπροσώπευση είναι αυξημένη.
Η έννοια του «Εβραίου» βέβαια είναι απολύτως σχετική. Τόσο ο Μαρξ, όσο και οι Λένιν, Στάλιν, δεν αποδέχονταν την ύπαρξη «εβραϊκής εθνότητας» και «εβραϊκού έθνους». Στις περίφημες μελέτες του Στάλιν για το εθνικό ζήτημα υπό το πρίσμα του μαρξισμού, οι Εβραίοι ως θρησκευτική κυρίως μειονότητα , δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις για να αναγνωριστούν ως έθνος. Σε αυτό δεν φαίνεται να είχαν αντίρρηση ακόμα και οι εβραϊκής καταγωγής μπολσεβίκοι ηγέτες. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς βέβαια, αφού και αυτοί, κατάγονταν από οικογένειες που είχαν θρησκευτικά και πολιτισμικά αφομοιωθεί από τη Ρωσία. Είχαν σπουδάσει σε ρωσικά σχολεία και σχολές, αγνοούσαν στην πλειονότητά τους την εβραϊκή γλώσσα Yiddish, ενώ οι οικογένειές τους είχαν πλήρως ενταχθεί στη ρωσική παράδοση και τρόπο ζωής. Οι γονείς τους ήσαν γεωπόνοι, κατασκευαστές ή διανοούμενοι, με εξαίρεση τον Lazar Kaganovich που προερχόταν από μια εργατική οικογένεια, αφού ο πατέρας του εργαζόταν ως υπάλληλος σε υποδηματοποιία.
Το 1918 στο κόμμα οργανώθηκαν 2.172 ακόμα Εβραίοι. Στα έτη 1919 και 1920 (περίοδος του αιματηρού Εμφυλίου και των άγριων πογκρόμ από τους Λευκούς ενάντια στους Εβραίους, ειδικά στην Ουκρανία υπό την διοίκηση του Πετλιούρα), οργανώθηκαν άλλα 11.471 μέλη εβραϊκής καταγωγής. Μεγάλος αριθμός, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς, ότι την ίδια περίοδο πήραν την κομματική ιδιότητα μόνο 14.120 Ουκρανοί – συγκριτικά ο πληθυσμός των Ουκρανών ήταν δεκαπλάσιος από τον εβραϊκό στη ρωσική αυτοκρατορία.
Το 1922, έτος κομματικής απογραφής και ελέγχου της κομματικής ιδιότητας, το ποσοστό των Εβραίων στο Κόμμα ανερχόταν στο 5,21%. Συγκριτικά, το 1922 στο Κόμμα, υπήρχαν μόνο 2.217 μέλη γερμανικής καταγωγής. Ο πληθυσμός των Γερμανών στην προεπαναστατική Ρωσία ήταν περίπου 1.400.000 ψυχές.
Το 1927 (τελευταία χρονιά που υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία), στο Κόμμα βρίσκονται 49.627 μέλη εβραϊκής καταγωγής, ποσοστιαία το 4,34% του συνολικού αριθμού των μελών του Κόμματος. Αντίστοιχα, έχουμε μόλις 0,49% Γερμανούς και 1,66% Πολωνούς. Όσο αφορά την κοινωνική δομή, οι Εβραίοι ταξινομήθηκαν ως εξής:
Εργάτες: 67,5% στην Ουκρανία, 47,8% στη Ρωσία και 7,22% στη Λευκορωσία.
Υπάλληλοι γραφείου, διανοούμενοι, κλπ: 28,8% στην Ουκρανία, 47,8% στη Ρωσική Σοβιετική Δημοκρατία και 19% στη Λευκορωσία. Απόλυτη απουσία αγροτών!
Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία είναι του 1940, από την Ουκρανία. Το ποσοστό των Εβραίων που είναι μέλη του ουκρανικού κόμματος ανέρχεται στο 13,4% του συνόλου των μελών. Αντιπροσωπεύει μόνο το 4,9% του εβραϊκού πληθυσμού στην Ουκρανία. Αναφέρεται ειδικά η Ουκρανία, γιατί σε αυτήν βρισκόταν συγκεντρωμένο πάνω από το 50% των Εβραίων της Σοβιετικής Ένωσης. Με βάση αυτήν την αναλογία, κάποιοι ερευνητές, συμπεραίνουν ότι το ποσοστό των μελών του κόμματος σε ολόκληρη την Σοβιετική Ένωση που ήταν εβραϊκής καταγωγής, πρέπει να ανερχόταν το 1940, στο 4,9% περίπου.
Η μεγάλη αύξηση της συμμετοχής των Εβραίων στο μπολσεβίκικο κόμμα μετά το 1917, έχει σίγουρα τις αιτίες της. Αιτίες που πρέπει να αναζητηθούν στην πραγματικότητα της εποχής και όχι στα ευφάνταστα και πολλές φορές στα όρια του φαιδρού συνωμοσιολογικά σενάρια που έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς.
Καταρχάς, το νέο καθεστώς επειγόταν να βρει άτομα με κατάλληλο κοινωνικό και εκπαιδευτικό υπόβαθρο για τις ανάγκες του, γεγονός που έκανε τον πληθυσμό των Εβραίων της Ρωσίας μια καλή δεξαμενή άντλησης στελεχών για τη γραφειοκρατία και τις κομματικές θέσεις. Ένας πληθυσμός αστικοποιημένος, με μέσο μορφωτικό επίπεδο υψηλότερο σε σχέση με άλλες εθνότητες της παλιάς Ρωσίας. Οι Εβραίοι στην Σοβιετική Ένωση, ειδικά στην πρώτη περίοδο της ύπαρξής της, πήραν την θέση που είχαν οι Γερμανοί διαχρονικά στην τσαρική περίοδο.
Το 1917, υπήρχαν πολλοί Εβραίοι βετεράνοι σοσιαλιστές, με μεγάλη εμπειρία στους κοινωνικούς και εργατικούς αγώνες ενάντια στην τσαρική απολυταρχία. Γι αυτούς, η ένταξη στο κόμμα των μπολσεβίκων αποτέλεσε μια επιλογή, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «μονόδρομος».
Πολλοί Εβραίοι επίσης, έχοντας υποστεί αφάνταστες ταπεινώσεις και καταπιέσεις στην τσαρική περίοδο, βρήκαν την ένταξη στο κόμμα ως ευκαιρία να εκπληρώσουν τις ατομικές τους φιλοδοξίες και γιατί όχι και την δυνατότητα να καταλάβουν μια καλά αμειβόμενη θέση.
Εννοείται ότι η θέση που ακούγεται κατά καιρούς ότι το μπολσεβίκικο κόμμα, αλλά και το σοβιετικό καθεστώς ήταν «εβραϊκά δημιουργήματα» – παραλλαγή ή μετεξέλιξη της πανάρχαιας αντισημιτικής θέσης για την «παγκόσμια εβραϊκή συνωμοσία» – είναι εντελώς εσφαλμένη, γελοία και ανιστόρητη.
Οι Εβραίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της Οκτωβριανής Επανάστασης και στην εδραίωση του νέου σοβιετικού καθεστώτος. Όχι όμως περισσότερο σημαντικό, από αυτόν που διαδραμάτισαν άλλες εθνότητες, με πάνω από όλες τους Ρώσους και του Λετονούς.
Οι Εβραίοι στις δομές του σοβιετικού κράτους.
Οι Εβραίοι κατείχαν σημαντικές θέσεις στην ηγεσία του Κόμματος στην δεκαετία του 1920, ενώ εξακολουθούσαν να αντιπροσωπεύονται σε μεγάλο βαθμό και στην δεκαετία του 1930.
Το 1918, τέσσερα από τα δεκατέσσερα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής ήσαν Εβραίοι: Ο Sverdlov, ο Τρότσκι, ο Zinovyev και ο Sokolnikov. Το 1919 πάλι, τέσσερα από τα δεκαεννέα μέλη, ήσαν Εβραίοι. Οι Τρότσκι, Zinovyev, Kamenev (που πήρε την θέση του Sokolnikov) και o Ράντεκ. Το 1921, έχουμε πέντε από τα 25 μέλη (20%). Η αναλογία στα αναπληρωματικά μέλη ήταν σαφώς μικρότερη.
Το 1939, οι αναλογίες είναι σαφέστατα διαφορετικές, όπου οι Εβραίοι ποσοστιαία αντιπροσωπεύουν το 10% των μελών της Κεντρικής Επιτροπής (το αντίστοιχο ποσοστό στο Κόμμα ήταν περίπου 4%).
Στο Πολιτικό Γραφείο, ανώτερο καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος, (τα μέλη του εκλέγονταν από την Κεντρική Επιτροπή, την οποία με τη σειρά της εξέλεγε το Συνέδριο του Κόμματος), το πρώτο εξάμηνο του 1920, τρία από τα μέλη του ήσαν Εβραίοι: Ο Τρότσκι, ο Ζηνόβιεφ και ο Καμένεφ. Μετά την εσωκομματική μάχη και την εκδίωξη από το Κόμμα της λεγόμενης Ενωμένης (τροτσκοζηνοβιεφικής ) Αντιπολίτευσης, τα πράγματα αλλάζουν. Το 1927, δεν υπάρχει κανένας Εβραίος στο Πολιτικό Γραφείο. Σημαντικό, αν σκεφτεί κανείς ότι στην ουσία το Πολιτικό Γραφείο ήταν και η πηγή των αποφάσεων και ότι μόλις το 1990, μετά το 28ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, παραχώρησε τις αρμοδιότητές του στο Ανώτατο Σοβιέτ και στο Συνέδριο των Λαϊκών Αντιπροσώπων. Πάντως, όπως και να είναι, στην δεκαετία του 1930, ο εβραϊκής καταγωγής μπολσεβίκος Lazar Kaganovich, θα καταλάβει μια θέση στο Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος, παράλληλα με την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ουκρανίας.
Στις δεκαετίες του 1920 και 30, πολλοί Εβραίοι θα καταλάβουν σημαντικές θέσεις και στα άλλα ανώτερα κομματικά όργανα (Οργανωτικό Γραφείο [Orgburo], Γραμματεία [Secretariat], κλπ). Μεταξύ άλλων, πάλι ο Lazar Kaganovich και ο μικρότερος αδερφός του Μιχαήλ, οι Lev Mekhlis, M. Rukhimovich, A. Yakovlev (Epshtein) και φυσικά ο ακτιβιστής μπολσεβίκος Ian Gamarnik που θα αυτοκτονήσει το 1937 στην περίοδο της σταλινικής τρομοκρατίας, για να αποκατασταθεί επίσημα το 1955.
Πολλά από αυτά τα στελέχη θα χαθούν στις διώξεις της περιόδου 1937-38, εννοείται όχι εξαιτίας της καταγωγής τους.
Δεν έχουν γίνει ακόμα σοβαρές έρευνες για την θέση που είχαν οι Εβραίοι στα κομμουνιστικά κόμματα των άλλων δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης. Ειδικά για την Ουκρανία και τη Λευκορωσία, όπου βρισκόταν το μεγαλύτερο μέρος της εβραϊκής μειονότητας.
Στην Ουκρανία το 1927, τα κομματικά μέλη εβραϊκής καταγωγής ήσαν πάνω από 20.000, περίπου το 12% του συνόλου των μελών του ουκρανικού κόμματος. Στην Δημοκρατία της Λευκορωσίας που βρισκόταν ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων, ειδικά στις πόλεις, υπήρχαν αντίστοιχα 6.012 μέλη, που αναλογούσαν στο πολύ μεγάλο 24% του συνόλου. Ανεξάρτητα από αυτούς τους αριθμούς, αν εξαιρέσουμε τον Λάζαρο Καγκάνοβιτς, στις ηγεσίες του ουκρανικού και λευκορωσικού κόμματος η αντιπροσώπευση των Εβραίων ήταν μικρή. Φαίνεται ότι στο ουκρανικό και λευκορωσικό κόμμα υπήρχαν έντονες εθνικιστικές τάσεις και μια αντίσταση στην προσπάθεια εκρωσισμού τους, από πολύ νωρίς. Επίσης, δεν θα πρέπει να ήσαν ασήμαντες οι αντισημιτικές προκαταλήψεις και τα αντιεβραϊκά στερεότυπα σε ένα μεγάλο αριθμό κομματικών μελών ουκρανικής και λευκορωσικής καταγωγής, γεγονός που απέτρεπε την κομματική άνοδο στους Εβραίους.
Όσο αφορά την λενινιστική Κομσομόλ, την κομμουνιστική οργάνωση της νεολαίας, ο αριθμός των μελών της, εβραϊκής καταγωγής ήταν μικρός. Τον Οκτώβριο του 1929, η Κομσομόλ είχε 98.823 νέους Εβραίους, περίπου το 4% του συνόλου των μελών.
Οι σοβιετικοί κοινοβουλευτικοί θεσμοί και γενικά τα όργανα αντιπροσώπευσης του λαού, είχαν περισσότερο συμβουλευτικό ρόλο παρά πραγματική νομοθετική εξουσία.
Στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή, όργανο παράλληλο με την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος, η συμμετοχή των Εβραίων ήταν σημαντική. Το 1927 υπήρχαν 60 Εβραίοι, 42 Λετονοί (ο αριθμός των Λετονών στη Σοβιετική Ένωση ήταν μικρότερος από αυτόν των Εβραίων που αριθμητικά αποτελούσαν περίπου το 2% του συνολικού πληθυσμού της ΕΣΣΔ), ενώ μόνο 9 και 7 ήταν γερμανικής και πολωνικής καταγωγής αντίστοιχα. Το 1929, στο συγκεκριμένο σώμα, υπήρχαν 402 Ρώσοι, 95 Ουκρανοί, 26 Λετονοί, 55 Εβραίοι (μικρή μείωση), 13 Πολωνοί και 12 Γερμανοί.
Στις εκλογές του 1937, στις πρώτες εκλογές δηλαδή μετά την επικύρωση του νέου σοβιετικού συντάγματος του 1936, θα εκλεγούν 47 συνολικά Εβραίοι στο Ανώτατο Σοβιέτ και στο Συνέδριο Αντιπροσώπων του Λαού. Ο αριθμός των βουλευτών ανερχόταν σε 1.143, οπότε το ποσοστό της εβραϊκής αντιπροσώπευσης ήταν 4,1%. Αριθμός μεγάλος, σε σχέση με το 2% περίπου, που ήταν το ποσοστό των Εβραίων στον πληθυσμό της ΕΣΣΔ το 1936.
Στη Λευκορωσία, το ποσοστό των Εβραίων στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή, ήταν πολύ υψηλό στα έτη 1924 - 1925, φθάνοντας το 22,6% όλων των μελών. Στις εκλογές του 1938, το ποσοστό των Εβραίων αντιπροσώπων για το Ανώτατο Σοβιέτ της δημοκρατίας ήταν περίπου 7,7%, ενώ στην Ουκρανία αντίστοιχα ήταν λιγότερο από το ένα τοις εκατό - επισημαίνεται μια σημαντική διαφορά στην «εβραϊκή» πολιτική των δύο αυτών δημοκρατιών εκείνη την περίοδο.
Αξίζει να σημειωθεί, όσο αφορά την Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή, ότι οι πρώτοι γραμματείς του σώματος ήταν Εβραίοι. Ο Κάμενεφ από τις 7 Νοεμβρίου 1917 μέχρι τις 17 Ιανουαρίου 1918 και ο Σβερντλώφ, από τις 18 Ιανουαρίου 1918, μέχρι και τον θάνατό του στις 16 Μαρτίου 1919. Επίσης, σημαντικό ποσοστό είχαν και οι Εβραίοι στην αντιπροσώπευσή τους στα τοπικά όργανα, ειδικά στις πόλεις της Ουκρανίας και Λευκορωσίας. Αναλογικά, είχαν μικρότερη συμμετοχή στη Ρωσική Δημοκρατία.
Τυπικά το ανώτερο αξίωμα πολίτη στην ΕΣΣΔ, ήταν αυτό του επικεφαλής της σοβιετικής κυβέρνησης (στην πράξη ήταν η θέση του πρώτου γραμματέα του κόμματος). Σε αυτό το αξίωμα, δεν υπηρέτησε κανένας σοβιετικός πολίτης εβραϊκής καταγωγής. Για την ιστορία, στην θέση του προέδρου της σοβιετικής κυβέρνησης, υπηρέτησαν κατά σειρά μέχρι την δεκαετία του 1980 οι Λένιν, Στάλιν, Ρίκοφ, Μολότοφ, Μπουλγκάνιν, Χρουστσόφ, Κοσύγκιν και Τιχόνοφ. Η Εβραία Ροζαλία Ζεμλιάτσκα υπηρέτησε ως Πρώτη Αντιπρόεδρος την περίοδο 1939 - 1943.
Υπουργικές θέσεις (θέσεις "επιτρόπων του λαού").
Ειδικά στην πρώτη περίοδο μετά την Επανάσταση, πολλά σημαντικά υπουργεία διευθύνθηκαν από Εβραίους. Ο Τρότσκι, υπουργός Άμυνας, μέχρι την ανατροπή του, το 1925. Ο Lazar Kaganovich, ως Υπουργός Μεταφορών και Υποδομών. Ο Litvinov στο υπουργείο Εξωτερικών από το 1930 μέχρι το 1939
Το 1936 (πριν τις εκκαθαρίσεις), υπήρχαν έξι Εβραίοι μεταξύ των είκοσι επιτρόπων.
Ανάμεσα στα μέλη της σοβιετικής κυβέρνησης: Ο Yagoda (Υπουργός Εσωτερικών και διοικητής των Υπηρεσιών Ασφαλείας), ο Λ. Kaganovich (Επικοινωνίες και Μεταφορές), ο Μ. Litvinov (στο Εξωτερικών), ο Rozengolts (υπουργός εξωτερικού εμπορίου), ο Dreitser (Εσωτερικού Εμπορίου), ο Α. Kalmanovich (υπουργός Γεωργίας) .
Το 1939 με το τέλος της περιόδου της επαναστατικής τρομοκρατίας, οι παρακάτω υπουργοί και υφυπουργοί στη σοβιετική κυβέρνηση είχαν εβραϊκή καταγωγή: Οι αδερφοί Kaganovich, ο Β. Antselovich, ο Μ. Berman, ο L. Ginzburg, ο Λ. Vannikov και τέλος η Ροζαλία Zhemchuzhina-Μολότοφ.
Συμπερασματικά, αν συμπεριλάβουμε όλους τους τομείς του πολύπλοκου σοβιετικού διοικητικού συστήματος, από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 μέχρι και το 1939, 27 από τους 417 ανθρώπους που αποτέλεσαν την διοικητική ελίτ, ήταν εβραϊκής καταγωγής. Αναφερόμαστε στα μέλη της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής, στην Κεντρική Επιτροπή και το Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος, στα μέλη της σοβιετικής κυβέρνησης και των κυβερνήσεων των σοβιετικών δημοκρατιών, στους υπουργούς και υφυπουργούς, καθώς και στους γραμματείς των εκτελεστικών επιτροπών. Μιλάμε δηλαδή για ένα ποσοστό περίπου 6%, αναμφίβολα μεγάλο σε σχέση με το συνολικό αριθμό σοβιετικών πολιτών εβραϊκής καταγωγής (2% όπως ήδη αναφέρθηκε).
Στις επόμενες δεκαετίες αυτή η αναλογία θα πέσει σημαντικά, αφού θα κινηθούν ανοδικά οι διάφορες εθνικές ελίτ, με προέχουσα τη ρωσική, που ειδικά στα όργανα της κεντρικής κυβέρνησης θα λάβει κυρίαρχη θέση. Αναμενόμενο αποτέλεσμα της ανόδου του μέσου μορφωτικού επιπέδου των σοβιετικών, αλλά και της αστικοποίησης του πληθυσμού που ακολούθησε την βίαιη εκβιομηχάνιση της δεκαετίας του 1930.
Εβραίοι και Κόκκινος Στρατός.
Τέλος, μια σύντομη αναφορά στο στράτευμα και στη συμμετοχή των Εβραίων στον Κόκκινο Στρατό. Υπό το τσαρικό καθεστώς, απαγορευόταν η επαγγελματική είσοδος Εβραίων στο στρατό, σε οποιοδήποτε επίπεδο. Οι ελάχιστοι Εβραίοι που υπηρέτησαν ως απλοί στρατιώτες στον αυτοκρατορικό στρατό, δέχθηκαν τρομερές διακρίσεις εις βάρος τους.
Το 1920, 50.000 Εβραίοι υπηρέτησαν στον Κόκκινο Στρατό, ποσοστό περίπου 1,4% του συνόλου του στρατεύματος. Το ποσοστό αυτό κινήθηκε στη συνέχεια ανοδικά, για να γίνει 1,6% το 1922 και 2,2 το 1923. Το 1926 θα πέσει στο 2,1%. Στην ανώτερη διοίκηση του στρατεύματος, η συμμετοχή των Εβραίων θα κυμανθεί σε υψηλά επίπεδα, υψηλότερα από αυτήν των Λευκορώσων για παράδειγμα (4,57%, έναντι 4,3%, το 1926).
Στην δεκαετία του 1930, πολλοί εβραίοι θα καταλάβουν υψηλές θέσεις στο στράτευμα. Αξίζει να αναφερθούν οι στρατηγοί Yona Yakir, Ian Gamarnik, Yakov Smushkevich (διοικητής Αεροπορίας) και ο Grigori Shtern που διακρίθηκε στον περιορισμένο πόλεμο συνόρων με την Ιαπωνία το 1935 και στον πόλεμο με τη Φινλανδία.
Επιλεγμένη βιβλιογραφία.
Baron, S. The Russian Jew under Tsars and Soviets, New York, 1964, δεύτερη έκδοση το 1974.
Frey, S. The Truth About Jews in the Soviet Union, New York, 1960
B. Pinkus, The Soviet Government and the Jews 194,8-1967. A Documented
Study, Cambridge, 1984
Benjamin Pinkus. The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority Cambridge Russian, Soviet and Post-Soviet Studies 1988
Erich Haberer. Jews and Revolution in Nineteenth-Century Russia Cambridge Russian, Soviet & Post-Soviet Studies 1995
Jonathan Frankel. Crisis, Revolution, and Russian Jews. Cambridge University Press. Δεκέμβριος 2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου